Amerika tashqi siyosat kengashi va unga aloqador Markaziy Osiyo va Kavkaz instituti 2025-yil aprelda “Katta Markaziy Osiyo uchun Amerika strategiyasi” nomli ma’ruza tayyorladi. Ta’kidlash joizki, mintaqada ko‘p yillik tajribaga ega nufuzli ekspertlar jamoasi, F. Starr, E. Uimbush va S. Kornell kabi taniqli mutaxassislar tomonidan tayyorlangan ushbu hujjat Vashingtonning keng Markaziy Yevrosiyo hududiga nisbatan yaxlit va yangilangan yondashuvini shakllantirishga qaratilgan.   Strategiyaning asosiy maqsadi mintaqada AQShning raqobatbardosh mavqeini mustahkamlashdan iborat. Mualliflarning fikricha, bu mintaqa Rossiya-Xitoy munosabatlari dinamikasiga, Osiyodagi geosiyosiy raqobatga va asosiy xomashyo bozorlariga, ayniqsa uran, neft va tabiiy gaz sohalarida sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga, ochiq kirish imkoniyatini ta’minlab, potensial xavfsizlik xatarlarini kamaytiradi.   Ma’ruzaning asosiy konseptual yangiligi AQSH mintaqaviy strategiyasining geografik qamrovini qayta ko‘rib chiqishdir. Bu 2000-yillar boshida ishlab chiqilgan “Katta Markaziy Osiyo” atamasini qayta brend qilishda namoyon bo‘ladi.   Ushbu konsepsiya Markaziy Osiyoning an’anaviy amerikacha (va tarixan sovetcha) tushunchasini, ya’ni beshta respublika bilan chegaralangan hududni, Ozarbayjonni ham majburiy ravishda kiritish orqali sezilarli darajada kengaytirishni nazarda tutadi. Bu muloqot platformasini “C6+1” formatiga o‘zgartirish taklifida o‘z aksini topgan. Bundan tashqari, strategiya Gruziya, Armaniston va Mo‘g‘uliston kabi qo‘shni davlatlarni ham ushbu markaziy qism bilan chambarchas bog‘liqlikda ko‘rib chiqish zarurligini ta’kidlaydi. Bu mamlakatlar qanot vazifasini bajarib, transport tugunlari, portlar va umumiy iqtisodiy manfaatlar orqali “hayotiy muhim qo‘llab-quvvatlash”ni ta’minlaydi.   Afg‘onistonga alohida e’tibor qaratiladi. Uni dastlab chetki element sifatida, ammo kelajakda mintaqaning “organik yaxlitligi”ga qo‘shilish istiqboli bilan ko‘rib chiqish taklif etilmoqda. Bu esa ushbu mamlakatga nisbatan Amerika yondashuvini faqat muammolarga qaratilgan siyosatdan geosiyosiy jihatdan integratsiyalashgan yondashuvga o‘zgartirish urinishini anglatadi. Shunday qilib, Amerika strategik qarashlarida mintaqaviy makonning o‘ziga xos konseptual qayta qurilishi amalga oshirilmoqda. Bu, mualliflarning fikriga ko‘ra, zamonaviy voqeliklar va AQSh manfaatlariga ko‘proq mos keladigan yangi geosiyosiy va geoiqtisodiy hamjamiyatni shakllantirishga qaratilgan.   Hujjatga ko‘ra, Amerikaning Katta Markaziy Osiyo bo‘yicha strategiyasi Vashingtonning asosiy tashvishlarini aks ettiruvchi to‘rtta muhim vazifani hal qilishga qaratilgan. Birinchidan, bu yadroviy kuchlar (Rossiya, Xitoy, Hindiston, Pokiston) va yadroviy salohiyatga ega davlatlar (Turkiya) o‘rab olgan mintaqada Eronning yadroviy qurolga ega bo‘lishi bilan bog‘liq xavflarni boshqarishdir. Bu har qanday mojaroning ehtimolini oshiradi. Ikkinchidan, AQSH investitsiyalari va xususiy sektor tomonidan foyda olish imkoniyatlarini ta’minlashga pragmatik qiziqish e’lon qilinmoqda. Bu ayniqsa, muhim transport yo‘laklarini (jumladan, “O‘rta yo‘lak” deb ataladigan) o‘zlashtirish va mintaqaning boy tabiiy resurslariga – uran, nodir metallar, litiy va boshqa strategik materiallarga kirish imkoniyatini olishga taalluqli. Bu resurslar, xususan, Qozog‘iston va O‘zbekistonda ko‘p. E’tiborga loyiq jihati shundaki, nafaqat AQSH va uning ittifoqchilari uchun imtiyozli foydalanish imkoniyatini olish, balki amerikalik raqiblar, birinchi navbatda, Xitoy uchun ushbu resurslardan foydalanishni cheklash qobiliyatiga ega bo‘lish vazifasi ham qo‘yilmoqda. Uchinchidan, ham mahalliy, ham tashqaridan (Afg‘oniston, Eron, Pokiston orqali) kirib kelgan islom terrorizmiga qarshi kurashga e’tibor saqlanib qolmoqda. Bu faol kuzatuvni va mintaqa mamlakatlari bilan yaqin hamkorlikni talab qiladi. To‘rtinchidan, strategiya AQSh tashqi siyosatining asosiy geosiyosiy raqib sifatida ko‘rilayotgan Xitoyni tiyib turishga qaratilgan global yo‘nalishi bilan bevosita bog‘liq. Katta Markaziy Osiyo bu raqobatda muhim tugun sifatida ko‘riladi. Bu yerdan Xitoyning Yevropa va Yaqin Sharqqa yo‘llari o‘tadi hamda Xitoy, Rossiya va Eron strategiyalari geosiyosiy jihatdan bog‘lanadi. Bu esa mintaqani Amerika ta’siriga moyil va samarali jalb qilish orqali shakllanadigan maydonga aylantiradi.   Qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun ma’ruza mualliflari bir necha yo‘nalishlar bo‘yicha guruhlash mumkin bo‘lgan aniq siyosiy choralar va vositalar to‘plamini taklif qiladilar. Ma’muriy-byurokratik sohada AQSH idoralari va elchixonalari faoliyatini muvofiqlashtirish uchun Milliy xavfsizlik kengashi apparatida Prezidentning Katta Markaziy Osiyo bo‘yicha maxsus elchisini tayinlash tavsiya etiladi. Shuningdek, Davlat departamenti va boshqa tuzilmalarda institutsional qayta tashkil etish orqali yagona mintaqaviy yondashuvni amalga oshirish uchun ichki to‘siqlarni bartaraf etish taklif qilinadi.   Iqtisodiy sohada AQSH – Katta Markaziy Osiyo nodavlat ishbilarmonlar kengashini tuzish taklif etilmoqda. Bu kengash viza tartiblarini birxillashtirish, chegara jarayonlarini soddalashtirish, aloqalarni rivojlantirish va savdoni standartlashtirish uchun xizmat qiladi. Shu bilan birga, savdo yo‘laklarini boshqarish va investitsiyalarda Amerika xususiy sektorining manfaatlarini faol ilgari suradi.   Xavfsizlik sohasida Katta Markaziy Osiyo mintaqaviy xavfsizlik tuzilmasini tashkil etish ko‘zda tutilgan. Bu tuzilma razvedka ma’lumotlarini almashish, terrorizmga qarshi hamkorlik va qo‘shma tashabbuslar uchun mo‘ljallangan. Bunda tahdidlar va yondashuvlarning umumiy tushunchasini shakllantirish maqsadida mavjud Amerika harbiy va xavfsizlik mutaxassislarini tayyorlash markazlari (masalan, J. Marshall markazi) faol qo‘llaniladi.   “Yumshoq kuch” vositalariga katta e’tibor qaratiladi: AQShda va mintaqa ichida ta’lim va kasbiy dasturlar orqali shakllanayotgan elitalarni jalb qilishni tezlashtirish, shuningdek, Vashington nuqtai nazarini yanada samarali yetkazish va ingliz tilini targ‘ib qilish uchun mintaqaviy OAVni (ingliz va mahalliy tillarda) qo‘llab-quvvatlash. Nihoyat, umumiy manfaatlardan foydalanish uchun do‘st davlatlar (Yevropa, Yaponiya, Turkiya, Janubiy Koreya, Hindiston) bilan maslahatlashish va muvofiqlashtirish zarurligi ta’kidlanadi.   Taklif etilayotgan strategiyaning e’tiborga molik jihati uning aniq pragmatizmi va hisobot mualliflari AQShning global kun tartibiga yetarli darajada kiritilmagan va tarqoq deb tanqid qilgan oldingi yondashuvlardan voz kechishidir. Amerika imkoniyatlarining obyektiv cheklovlarini (Bir makon, bir yo‘l doirasida Xitoy investitsiyalari bilan raqobatlasha olmaslik yoki NATOga a’zolik kabi qat’iy xavfsizlik kafolatlarini bera olmaslik) tan olgan holda, strategiya yanada moslashuvchan va ko‘pincha bilvosita ta’sir usullariga e’tibor qaratadi.   Mintaqa mamlakatlari hukumatlari bilan hamkorlikda ishlash, ularga ta’sir o‘tkazish obyekti emas, balki strategiyani amalga oshirishning asosiy vositasi sifatida qarash zarurligi alohida ta’kidlangan. Hamkorlikning dastlabki shartlari sifatida demokratlashtirish va inson huquqlariga rioya qilishni ilgari surishdan voz kechish, buning o‘rniga barqarorlik, iqtisodiy farovonlik va tashqi dunyoga ochiqlikni ta’minlashga ustuvor ahamiyat berish, siyosiy erkinliklar vaqt o‘tishi bilan iqtisodiy rivojlanish ortidan kelishi mumkin degan taxminga asoslanish juda e’tiborga loyiqdir.   Bundan tashqari, strategiya Katta Markaziy Osiyo mamlakatlarining o‘zlari tomonidan (ASEAN yoki Shimoliy kengash misolida) maxsus mintaqaviy institutlarni shakllantirishni rag‘batlantirishga e’tibor qaratadi. Bu institutlar ularning jamoaviy subyektligi va tashqi hukmronlikka bardoshliligini kuchaytirishi kerak, bunda AQShga sherik, ammo bu tuzilmalarning ishtirokchisi bo‘lmagan rol ajratiladi.   Xulosa qilib aytganda, taqdim etilgan ma’ruza keng talqin etilayotgan Katta Markaziy Osiyo mintaqasiga nisbatan Amerika siyosatining yangilangan, ko‘proq geosiyosiy yo‘naltirilgan konsepsiyasini shakllantiradi. Ushbu konsepsiya mintaqani Qo‘shma Shtatlarning, birinchi navbatda Xitoy bilan, ammo yashirin tarzda Rossiya bilan ham strategik raqobatining asosiy maydonlaridan biri sifatida aniq ko‘rsatadi. Geosiyosiy va iqtisodiy maqsadlarga erishish uchun zudlik bilan demokratlashtirish o‘rniga mavjud rejimlar bilan ishlashga e’tibor qaratish Amerika tashqi siyosatining ushbu yo‘nalishdagi ustuvor yo‘nalishlarida mumkin bo‘lgan o‘zgarishlarni ko‘rsatadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

O‘zining yangi tahliliy maqolasida doktor Islomxon Gafarov toliblar hokimiyatga qaytganidan so‘ng Vashingtonning Afg‘onistonga nisbatan o‘zgaruvchan strategiyalarini ko‘p qirrali tahlil qilib beradi. U Amerika siyosatining to‘rtta asosiy bosqichini ajratib ko‘rsatadi – terrorizmga qarshi kurashdan tortib siyosiy ajralish va to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarga qadar – izchil uzoq muddatli istiqbol yo‘qligini ta’kidlaydi. Bu bosqich Vashingtonning milliy xavfsizlik masalalarini keng ko‘lamli hamkorlikdan doimo ustun qo‘yganini aks ettiradi.   Ikkinchi bosqich strategik ajralish bilan ajralib turdi: Qo‘shma Shtatlar Afg‘onistonning ichki siyosatidan uzoqlashdi va TAPI hamda CASA-1000 kabi infratuzilma loyihalarida ishtirokini to‘xtatdi. Biroq, Tramp ma’muriyati ikki tomonlama siyosat yurita boshladi – qisman MAGA kampaniyasi bayonotiga muvofiq ritorik va qisman strategik yo‘nalishda, 2020-yil o‘rtalariga kelib Tolibon vakillari bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarni yo‘lga qo‘ydi. Bu o‘zgarish, ayniqsa, AQShning Xitoy bilan raqobati sharoitida Afg‘onistonning doimiy geosiyosiy ahamiyatini anglashini ko‘rsatdi.   Doktor Gafarovning ta’kidlashicha, AQShning hozirgi yondashuvi Tolibon tomonidan inson huquqlari buzilishini so‘zda qoralashni pragmatik hamkorlik bilan birlashtiradi, jumladan, yaqinda Tolibon rasmiylari bilan yuqori darajadagi muloqotlardan so‘ng amerikalik garovga olingan shaxsning ozod etilishi bunga misol bo‘ladi. Ushbu qadamlar qisman Xitoyning Afg‘onistondagi ta’siri kuchayib borayotgani va AQShning strategik muhim mintaqadagi nufuzini qayta tiklash zarurati tufayli siyosatning puxta qayta ko‘rib chiqilayotganidan dalolat beradi. Toliblar, o‘z navbatida, muzokaralarda tenglikni talab qilib, Amerika uskunalarini qaytarishdan ham, muzlatilgan afg‘on aktivlarini shartli ravishda ozod qilishdan ham bosh tortmoqda, bu ularning o‘zlarini bo‘ysunuvchi emas, balki suveren kuch sifatida ko‘rsatish niyatidan dalolat beradi.   Kelajak ssenariylarini ko‘rib chiqishda muallif ikkita mumkin bo‘lgan yo‘nalishni ajratib ko‘rsatadi: toliblar safidagi ichki o‘zgarishlarga asoslangan kutish siyosati (xususan, mafkuraviy jihatdan qat’iy Oxundzodadan ko‘ra pragmatikroq Sirojiddin Haqqoniyga ustunlik beriladi) yoki Xitoy ta’siriga qarshi turish uchun muzlatilgan afg‘on aktivlari kabi iqtisodiy vositalardan foydalanish. Ikkala ssenariy ham Afg‘onistonning kengroq geosiyosiy raqobatda, ayniqsa Qo‘shma Shtatlar va Xitoy o‘rtasidagi vosita rolini ta’kidlaydi. E’tiborga loyiq jihati shundaki, AQShning yaqinda Haqqoniy uchun mukofotni bekor qilishi Tolibonning murosaga moyilroq guruhlari bilan hamkorlik qilish bo‘yicha tanlab olingan strategiyaga ishora qilishi mumkin.   Nihoyat, tahlilda O‘zbekiston AQSH-Tolibon munosabatlarini tiklashda asosiy vositachi sifatida ko‘rsatiladi. Toshkentning ham Vashington, ham Kobul bilan strategik aloqalari, betaraf pozitsiyasi va harbiy logistika sohasidagi hamkorligini hisobga olsak, O‘zbekiston diplomatik munosabatlarni tiklash uchun qimmatli ko‘prik bo‘lishi mumkin. Mintaqaviy barqarorlik borasidagi umumiy qarashlar, O‘zbekistonning Afg‘onistondagi yaqinligi va ta’siri bu imkoniyatni mustahkamlaydi. Umuman olganda, doktor Gafarovning xulosasiga ko‘ra, AQSH siyosatining beqaror rivojlanishi nafaqat Tolibon boshqaruvining murakkabligini, balki Vashingtonning me’yoriy majburiyatlarni geostrategik imperativlar bilan murosaga keltirish uchun kengroq kurashini ham aks ettiradi.   Kun.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

“Oʻzbekiston Neft va gaz” ilmiy-texnik jurnalining 2025-yilgi 1-sonida Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti (JIDU) huzuridagi Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI)ning Energetika diplomatiyasi va geosiyosati markaziga bag‘ishlangan maqola chop etildi. Ushbu nashr global siyosatda energetika diplomatiyasining ahamiyati tobora ortib borayotganini qayd etib, Markazning ushbu sohadagi zamonaviy tendensiyalarni ilmiy jihatdan tushunishga qo‘shayotgan hissasini ta’kidlaydi.   Maqolada Markazning asosiy faoliyat yo‘nalishlari ko‘rsatilgan bo‘lib, ularga dunyoning yetakchi davlatlari energetika strategiyalarini tahlil qilish, energetika sohasidagi transmilliy hamkorlik istiqbollari, shuningdek, global energetika jarayonlarining Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti va siyosatiga ta’siri kabi masalalar kiradi. Materialda energetika xavfsizligi, barqaror rivojlanish va O‘zbekistonning xalqaro energetika tashabbuslaridagi o‘rni masalalariga alohida e’tibor qaratilgan.   Ta’kidlanishicha, IXTIning Energetika diplomatiyasi va geosiyosati markazi energetika sohasidagi siyosatchilar va mutaxassislar uchun strategik tavsiyalar ishlab chiqishga ko‘maklashadigan muhim ilmiy-tahliliy platforma hisoblanadi. Markaz olib borayotgan tadqiqotlar energetika sohasidagi hamkorlikning geoiqtisodiy jihatlarini, jumladan, infratuzilmani rivojlantirish, energiya tranziti masalalari va bu sohadagi geosiyosiy muammolarni yoritib beradi.   O‘zbekistonning yetakchi ixtisoslashgan jurnalida maqolaning nashr etilishi energetika diplomatiyasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlarning ahamiyati tan olinganidan dalolat beradi. “O‘zbekneftgaz” AJ tomonidan ta’sis etilgan “Oʻzbekiston Neft va gaz” jurnali mamlakatimiz neft va gaz sohasini qamrab oluvchi yagona ixtisoslashgan nashr bo‘lib, uning mutaxassislar orasidagi nufuzi chop etilgan materialning ahamiyatini yana bir bor ta’kidlaydi.   Jurnal nafaqat global energetika geosiyosati bo‘yicha ilmiy munozaralarni kengaytiradi, balki tadqiqot tashkilotlari, sanoat korxonalari va davlat sektori o‘rtasida ekspertlar muloqotini shakllantirishga ham xizmat qiladi.

Mushtariy Usmonova va Fazliddin Djamalov hammuallifligidagi tahliliy maqolada kelgusi Yevropa Ittifoqi-Markaziy Osiyo sammiti har tomonlama tahlil qilingan. Mualliflar sammitni Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashdagi eng muhim voqea sifatida ta’kidlab, uni 2023-yilda Cholpon-Otada bo‘lib o‘tgan uchrashuv kabi avvalgi uchrashuvlarga asoslanganligi haqida yozadilar. Maqolada YeIning “Global Gateway” strategiyasi iqtisodiy va infratuzilmaviy hamkorlikni rivojlantirishdagi ahamiyati, shuningdek, YeIning global tahdidlar sharoitida mintaqaning asosiy hamkori sifatidagi o‘rni ko‘rsatib o‘tilgan.   YeI va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlarning tarixiy konteksti Ipak yo‘li davriga borib taqaladi va TACIS dasturi hamda YeIning Markaziy Osiyo bo‘yicha strategiyasi kabi postsovet hamkorliklari davomida rivojlangan. Maqolada savdo va investitsiyalarning strategik ahamiyati alohida ta’kidlangan: 2024-yil oxiriga kelib YeI va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi savdo hajmi 54 milliard yevrodan oshishi, YeI esa energetika, infratuzilma va texnologiyalar kabi sohalarda yirik investorga aylanishi kutilmoqda. Mualliflar Yevropaning mintaqada iqtisodiy barqarorlikka intilishini aks ettiruvchi muhim kelishuvlarni yoritadilar, jumladan, muhim xomashyo yetkazib berish bo‘yicha 3 million yevrolik bitim va Tojikiston energetika tizimini modernizatsiya qilish uchun 20 million yevrolik investitsiya granti.   Infratuzilma va aloqalarga, xususan, YeIning Transkaspiy xalqaro transport yo‘nalishini (TXTY) qo‘llab-quvvatlashiga alohida e’tibor qaratilgan. Bu loyiha uchun mintaqada tranzit aloqalarini rivojlantirishga 10 milliard yevro ajratilishi va’da qilingan. Maqolada, shuningdek, YeI o‘zaro hamkorligining geosiyosiy qiyinchiliklari, jumladan, Rossiyaga qarshi sanksiyalar va Xitoy bilan strategik raqobat bilan bog‘liq muammolar muhokama qilinadi. Bundan tashqari, Erasmus+ dasturi va YeI tomonidan moliyalashtiriladigan til markazlari kabi madaniy va ta’lim almashinuvlarining uzoq muddatli hamkorlikni rivojlantirish vositasi ekanligi ta’kidlangan.   Nashrda sammit Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlarni ham iqtisodiy, ham ijtimoiy-madaniy sohalarda rivojlantirishda burilish nuqtasi bo‘lishi ta’kidlangan. Uchrashuvdan kutilayotgan kelishuv va tashabbuslar mintaqaviy barqarorlikni ta’minlash va YeI bilan integratsiyani chuqurlashtirish yo‘lidagi asosiy qadamlar sifatida baholanmoqda. Maqola mualliflari iqtisodiy rivojlanish, infratuzilma va madaniy hamkorlik masalalarini ko‘rib chiqib, sammit sheriklikni kengaytirilgan va maqsadli hamkorlikning yangi bosqichiga olib chiqishini ta’kidlaydilar.   Uwed.uz saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarova O‘zbekistonning turkiy davlatlar orasida yangi transport arxitekturasini shakllantirish bo‘yicha faol sa’y-harakatlarini tahlil qiladi. U mamlakatning strategik joylashuvi va siyosiy tashabbuslarining, ayniqsa Rossiyaga qarshi sanksiyalar tufayli yuzaga kelgan uzilishlar sharoitida, rivojlanayotgan Yevroosiyoning transport yo‘laklariga qo‘shilishiga imkon berganini ta’kidlaydi. O‘zbekiston Transkaspiy xalqaro transport yo‘nalishi (TXTY) tomon o‘zgarishdan foydalanib, o‘zini Xitoy, Yevropa va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi asosiy tranzit markazi sifatida namoyon etdi. Turkiy davlatlar tashkilotiga (TDT) a’zo bo‘lib va CASCA+ kabi qo‘shma loyihalarni ishga tushirish orqali O‘zbekiston aloqalarni yaxshilash hamda eksport va savdo tarmoqlarini kengaytirishga intilmoqda.   Umarova xonim ushbu transport tashabbuslarining iqtisodiy afzalliklarini ta’kidlab, 2024-yilda O‘zbekistonning xalqaro yuk tashish hajmi taxminan 60 million tonnaga yetishini, bunda Yevropa bozori tobora muhimroq rol o‘ynashini qayd etadi. Mamlakat GSP+ kabi imtiyozli savdo bitimlaridan foydalanib, 6000 dan ortiq turdagi mahsulotlarni Yevropa Ittifoqiga boj to‘lovisiz kiritish imkoniyatiga ega. Markaziy Osiyoni Janubiy Kavkaz va Turkiya bilan bog‘laydigan CASCA+ yo‘lagi O‘rta yo‘lakka strategik muqobil sifatida taqdim etilib, u yanada samarali tranzit marshrutlarini va past logistika xarajatlarini taklif etadi. Muallif, shuningdek, O‘zbekistonning Turkiya bilan iqtisodiy aloqalari, jumladan, bojxona tariflarini pasaytirish va transport xizmatlarini raqamlashtirish kabi chora-tadbirlar tufayli milliardlab dollarlik savdo va investitsiya loyihalari ko‘payib borayotganini ta’kidlaydi.   Bundan tashqari, u O‘zbekistonning turkiy davlatlardan tashqarida diversifikatsiya strategiyasini, xususan, Eron bilan hamkorligini muhokama qiladi. 2022-yilda Turkiya-Eron-Turkmaniston-O‘zbekiston temir yo‘lining ishga tushirilishini Markaziy Osiyoning Yaqin Sharq va Yevropa bilan aloqalarini mustahkamlashdagi muhim qadam sifatida baholaydi. Ushbu tashabbus va taklif etilayotgan Qirg‘iziston-O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya yo‘lagi Toshkentning savdo yo‘llarini kengaytirish va muqobil tranzit yo‘nalishlarini ta’minlashga bo‘lgan intilishini ko‘rsatadi. Mutaxassis ta’kidlashicha, bu sa’y-harakatlar Qozog‘iston va Rossiya orqali o‘tadigan an’anaviy yo‘laklarga qaramlikni kamaytiradi, O‘zbekistonni mintaqaviy va global ta’minot zanjirining eng muhim ishtirokchisiga aylantiradi.   Xulosa qilib, Umarova xonim O‘zbekistonning transport strategiyasi ko‘p qirrali ta’sirga ega bo‘lib, nafaqat mamlakatning o‘ziga, balki TDT-ni mustahkamlash va mintaqaviy integratsiyani kuchaytirishga ham xizmat qilishini ta’kidlaydi. Infratuzilmani rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berib, turkiy davlatlar va tashqi hamkorlar o‘rtasidagi hamkorlikni rag‘batlantirib, Toshkent o‘zini Yevroosiyodagi asosiy harakatlantiruvchi kuch sifatida namoyon etmoqda. Uning fikricha, O‘zbekistonning xalqaro transport loyihalaridagi faol ishtiroki TDT ta’sirining oshishiga, shuningdek, mamlakatning jahon savdosidagi o‘rnini mustahkamlashga xizmat qiladi.   ANKASAM saytida o‘qing   ANKASAMning The International Asia Today saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Mualliflar Hamza Boltayev va doktor Islomxon Gafarov O‘zbekistonning Shimoliy Afg‘onistonga nisbatan rivojlanib borayotgan strategiyasi pragmatik iqtisodiy va geosiyosiy mulohazalarga asoslanganini ta’kidlaydilar. Ularning fikricha, Toshkent xavfsizlikka asoslangan an’anaviy yondashuvdan iqtisodiy ishtirok va infratuzilmani rivojlantirishga ustuvorlik beradigan yondashuvga o‘tgan. Bunga misol sifatida O‘zbekistonning Afg‘oniston bilan ikki tomonlama savdoni ko‘paytirish, tovar aylanmasini 3 milliard dollarga yetkazish hamda savdo markazlari va Transafg‘on transport yo‘lagini kengaytirish kabi muhim loyihalarni amalga oshirishni maqsad qilib qo‘yganini keltirish mumkin.   Ular O‘zbekiston va Shimoliy Afg‘oniston o‘rtasidagi chuqur tarixiy aloqalarni, ayniqsa Balx, Juzjon va Foryob kabi viloyatlarda yashayotgan ko‘p sonli o‘zbek jamoalari bilan bog‘liqligini ta’kidlaydilar. Ularning fikricha, Buxoro amirligiga borib taqaladigan bu aloqalar O‘zbekiston siyosatining mustahkam poydevorini tashkil etadi. Shuningdek, ular Qo‘shtepa kanali suv bilan bog‘liq potensial ziddiyatlarni keltirib chiqarsa-da, Toshkent strategiyasi Shimoliy Afg‘onistonning iqtisodiy rivojlanishini barqarorlikni ta’minlash vositasi sifatida rag‘batlantirishga qaratilganini ta’kidlaydilar. Mualliflarning fikriga ko‘ra, O‘zbekistonning yondashuvi bevosita siyosiy aralashuvdan qochgan holda, o‘zini asosiy iqtisodiy hamkor sifatida ko‘rsatishga intilib, ehtiyotkorlik va faol ishtirok o‘rtasida muvozanatni saqlaydi.   Tahliliy ma’lumotda, shuningdek, O‘zbekistonning Mozori Sharifdagi "Xayr al-Mudaris Imom Buxoriy" madrasasi qurilishini moliyalashtirish kabi ta’lim tashabbuslari orqali "yumshoq kuch"dan foydalanayotgani qayd etilgan. Mualliflarning ta’kidlashicha, O‘zbekiston diniy va intellektual rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash orqali radikal mafkuralarga qarshi turishga va Afg‘onistonning diniy hamda siyosiy elitasi orasida o‘z ta’sirini kuchaytirishga intilmoqda. Biroq, ular Shimoliy Afg‘onistondagi etnik dinamikaning o‘zgarishi, Xitoyning o‘sib borayotgan iqtisodiy manfaatlari va O‘zbekistonning rolini pasaytirishi mumkin bo‘lgan energiya bozoridagi potensial o‘zgarishlar kabi muammolar saqlanib qolayotganidan ogohlantirishmoqda.   Yakuniy xulosada, janob Boltayev va doktor Gafarov O‘zbekiston siyosati Afg‘onistonni Markaziy Osiyoning kengroq mintaqasiga yanada chuqurroq integratsiya qilishga urinishni aks ettiradi, deb ta’kidlashadi. Ularning fikricha, Toshkentning iqtisodiy hamkorlik, mintaqaviy barqarorlik va infratuzilmani rivojlantirishga intilishi ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlashga bo‘lgan uzoq muddatli intilishni ko‘rsatadi, bu esa xavfsizlikning bir lahzalik muammolari doirasidan tashqariga chiqadi. Mualliflar, saqlanib qolayotgan muammolarga qaramay, O‘zbekistonning vazmin yondashuvi uni Afg‘onistonning, ayniqsa uning shimoliy viloyatlarining kelajagini shakllantirishda eng muhim o‘yinchiga aylantirishini ta’kidlashadi.   The Diplomat saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.