Aziza Muxammedova va Rayxona Abdullayeva Janubiy Osiyo geosiyosiy manzarasidagi tezlashayotgan o‘zgarishlar fonida Hindistonning Tolibon bilan ehtiyotkorona, ammo muhim siyosiy yaqinlashuvini tahlil qilmoqda. Ular 2025-yil 10-oktyabrda Nyu-Dehlida Hindiston tashqi ishlar vaziri Subrahmanyam Jayshankar va Tolibon tashqi ishlar vaziri Amir Xon Muttaqiy o‘rtasida bo‘lib o‘tgan uchrashuvni boshlang‘ich nuqta sifatida oladi. Bu 2021-yil avgustda Tolibon Kobulda hokimiyatga qaytganidan beri birinchi yuqori darajadagi ikki tomonlama uchrashuv edi. Mualliflar ta’kidlashicha, Hindistonning Kobuldagi texnik vakolatxonasini elchixona darajasiga ko‘tarish to‘g‘risidagi qarori Tolibon rejimini yaqin kelajakda de-yure tan olishni anglatmaydi. Aksincha, bu Nyu-Dehliga rasmiy siyosiy masofani saqlab qolgan holda asosiy manfaatlarini himoya qilish imkonini beruvchi "tan olmasdan maksimal aloqa o‘rnatish" strategiyasini aks ettiradi.
Tahlilning asosiy e’tibori Hindistonning Afg‘onistonda yumshoq kuch vositasi sifatida iqtisodiy va gumanitar usullardan foydalanishiga qaratilgan. Mualliflar Afg‘oniston Milliy statistika va axborot idorasining savdo ma’lumotlariga asoslanib, Afg‘onistonning Hindiston bilan kamdan-kam uchraydigan va o‘sib borayotgan savdo profitsitiga ega ekanligini ko‘rsatadi. Bu Nyu-Dehlini xorijiy valyutaning muhim manbasiga aylantiradi va Kobulning Hindiston bozorlariga tarkibiy bog‘liqligini kuchaytiradi. Hindistonning 2021-yildan beri bug‘doy, vaksinalar, tibbiy jihozlar va boshqa yordamlarni yetkazib berishi uning Afg‘onistonning asosiy gumanitar hamkori sifatidagi mavqeini yanada mustahkamladi. Qisqacha aytganda, savdo nomutanosibligi va barqaror gumanitar hamkorlikning bu uyg‘unligi Hindistonga Afg‘onistondagi ta’sirini mustahkamlash imkonini beradi. Ayni paytda, u Tolibonni rasman tan olishning siyosiy xarajatlaridan, ayniqsa, inson huquqlarining doimiy buzilishi va gender asosidagi cheklovlar fonida qochishga imkon beradi.
Tahlil Afg‘oniston siyosatini keng mintaqaviy o‘zgarishlar doirasida ko‘rib chiqadi. Bunda Hindiston Xitoy-Pokiston o‘qining mustahkamlanishi va yangi submintaqaviy ittifoqlarning paydo bo‘lishiga qarshi turmoqda. U Pekin yordamida va rag‘bati bilan Pokiston va Bangladesh o‘rtasidagi munosabatlarning tez yaxshilanishini, "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi va Xitoy-Pokiston iqtisodiy yo‘lagi orqali Xitoy-Pokiston hamkorligining chuqurlashuvini ta’kidlaydi. Bu tendensiyalar Hindistonni asosiy savdo va transport yo‘llaridan chetlashtirish va uning geoiqtisodiy izolyatsiyasini kuchaytirish xavfini tug‘diradi. Shu bilan birga, AQShning Eronning Chobahor portiga nisbatan beqaror sanksiyalar siyosati Hindistonning Markaziy Osiyoga bog‘lanish strategiyasini cheklaydi. Bunday sharoitda Kobul bilan yaqinlashuv Hindiston uchun ixtiyoriy ta’sir vektori emas, balki keng Yevrosiyo hududiga kirishni saqlab qolish uchun strategik zarurat bo‘lib qolmoqda.
Xulosada mualliflar Hindistonning Tolibon bilan aloqasi Afg‘onistonning hozirgi hukumatiga nisbatan munosabatning o‘zgarishi emas, balki noqulay mintaqaviy vaziyatga mudofaa moslashuvi ekanligini ta’kidlaydilar. Nyu-Dehli endi o‘z hamkorlarini erkin tanlay olmaydigan, aksincha, cheklangan imkoniyatlarni optimallashtirishga majbur bo‘lgan sharoitda faoliyat yuritayotgani tasvirlanadi. Mualliflar fikricha, Hindiston Afg‘oniston bilan iqtisodiy va gumanitar aloqalarni chuqurlashtiradi, ammo rasmiy tan olish to‘g‘risidagi qarorni Tolibon xalqaro miqyosda keng tan olinguncha kechiktiradi. Shu bilan birga, Hindistonning Afg‘oniston siyosati zararni cheklash bo‘yicha yuqori darajadagi tajriba bo‘lib qolmoqda. Bu boshqa kuchlar muvozanatni tobora ko‘proq belgilayotgan mintaqada strategik ahamiyatini saqlab qolishga urinishdir.
The Diplomat’da o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
