O‘zining keng qamrovli tadqiqotida Yida Jiao Xitoyning Afrikadagi qishloq xo‘jaligi texnologiyalarini namoyish etish markazlari (QXTNM) modelining rivojlanishini o‘rganadi. Bu markazlar Xitoy qishloq xo‘jaligi sohasidagi bilimlarini rivojlanayotgan mamlakatlarga uzatishni osonlashtirish uchun tashkil etilgan. 2006-yilda Xitoy-Afrika hamkorligi forumi (FOCAC) doirasida tashkil etilganidan beri QXTNMlar texnologik yordamni tijorat samaradorligi bilan uyg‘unlashtirish uchun targ‘ib qilinmoqda. Jiao ushbu ikki maqsadli tuzilmani tanqidiy tahlil qilib, QXTNMlar o‘tmishdagi sof grantga asoslangan modellardan yaxshiroq bo‘lsa-da, ular hamon rivojlanish maqsadlari va foyda olish intilishlari o‘rtasidagi ziddiyatlarni o‘zida mujassam etganini ta’kidlaydi. U markazlar oziq-ovqat xavfsizligi va qishloq xo‘jaligi mahsuldorligini oshirish vositasi sifatida taqdim etilsa-da, ularning faoliyati ko‘pincha Xitoy firmalarining tijorat manfaatlari asosida shakllanishini ko‘rsatadi.   Jiao QXTNMning uch bosqichli operatsion modelini batafsil taqdim etadi: infratuzilmani rivojlantirish, texnik hamkorlik va biznesga o‘tish. Uning tushuntirishicha, Xitoy davlati dastlabki bosqichlarni moliyalashtirsa-da, pirovard maqsad Xitoy korxonalarining mahalliy qishloq xo‘jaligi bozorlarida tijorat asosida o‘rnashib olishidir. Biroq, Jiao ta’kidlashicha, bu markazlar ko‘pincha Xitoy qishloq xo‘jaligi texnologiyalarini mahalliy sharoitlarga samarali moslashtirish bilan qiynalmoqda. Xitoy tajribasi va mahalliy ehtiyojlar o‘rtasida tez-tez nomuvofiqliklar kuzatiladi. Masalan, mahalliy afzal ko‘rilgan ekinlar o‘rniga yuqori hosilli Xitoy urug‘ navlarini joriy etishga intilish va yetarli infratuzilmaning (sug‘orish va elektr ta’minoti kabi) yo‘qligi texnologiyalarni o‘zlashtirishga to‘sqinlik qilmoqda.   Muhimi shundaki, Jiao QXTNMlarni Xitoyning o‘z rivojlanish yo‘lining kengroq g‘oyaviy doirasiga joylashtiradi. U tajribachilik va texnokratik pragmatizm bilan tavsiflangan Xitoy taraqqiyot falsafasi ushbu markazlarning loyihasi va ijrosini qanday shakllantirganini tushuntiradi. Qishloq xo‘jaligini kengaytirishning ichki modellariga asoslanib, QXTNMlar Xitoy boshqaruv amaliyotini, shu jumladan davlat va xususiy funksiyalarni yagona institutsional qobiq ostida uyg‘unlashtirishni aks ettiradi. Bu qo‘shilish samarali bo‘lishi mumkin bo‘lsa-da, joylarda, ayniqsa afrikalik hamkorlar orasida chalkashliklarni keltirib chiqaradi, chunki ular yordam ko‘rsatish faoliyati va tijorat tashabbuslari o‘rtasidagi farqni ajrata olmaydilar. Jiao ta’kidlashicha, bu noaniq rollar manfaatdor tomonlar o‘rtasida ishonchsizlik va turlicha kutilmalarga olib kelishi mumkin.   Jiao ta’kidlaganidek, QXTNMlar geosiyosiy signal berish vositasi hamdir. Ular qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish va salohiyatni oshirish orqali Xitoyning yumshoq kuchini targ‘ib qilishga xizmat qilsa-da, ularning Afrika qishloq xo‘jaligi tizimlariga amaliy ta’siri bahsli bo‘lib qolmoqda. Ba’zi baholashlar hosildorlikni oshirish va ko‘nikmalarni rivojlantirishdagi sezilarli afzalliklarni ta’kidlasa, boshqalari Xitoy jamoalari ketgandan so‘ng bu natijalarning barqarorligini shubha ostiga qo‘yadi. Bundan tashqari, Jiao Xitoy jamoalarining o‘zidagi ichki ziddiyatlarni ham ta’kidlaydi: bu yerda rivojlanishga hissa qo‘shmoqchi bo‘lgan yosh mutaxassislarning sa’y-harakatlari tijorat talablari tufayli e’tibordan chetda qolmoqda.   Yakuniy xulosada, Jiao tahlili QXTNM modelini Janub-Janub hamkorligidagi ulkan, ammo ziddiyatli tajriba sifatida ko‘rsatadi. U Afrikada qishloq xo‘jaligini o‘zgartirishni qo‘llab-quvvatlash, xususan, mahalliy rivojlanish ehtiyojlariga moslashish va Xitoy tajribasidan foydalanish imkoniyatini tan oladi. Biroq, u shuningdek, mahalliy sharoitlarga ko‘proq e’tibor berish, yordam va tijorat o‘rtasidagi aniq chegaralarni belgilash hamda qisqa muddatli tayyorgarlikdan tashqari barqaror majburiyat bo‘lmasa, QXTNMlar transformatsion emas, balki ko‘proq ramziy bo‘lib qolish xavfi borligidan ogohlantiradi. Uning tadqiqoti Xitoyning global qishloq xo‘jaligi rivojlanishida o‘sib borayotgan ishtirokchi sifatidagi rolini tushunishga o‘z vaqtida va muhim hissa qo‘shadi.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Professor Timur Dadabayev hamkasblari bilan birgalikda tayyorlagan va “Central Asian Affairs” (Brill, 2025) jurnalida e’lon qilingan maqola o‘rnatilgan mintaqaviy modellarni buzayotgan yangi migratsiya tendensiyasiga yangicha va tanqidiy nuqtai nazarni ifodalaydi. Mualliflar Ukrainada urush boshlanganidan so‘ng Markaziy Osiyoga rossiyalik muhojirlar oqimining kutilmagan, ammo sezilarli darajada ko‘payishini tahlil qilib, bu hodisa o‘nlab yillar davomida janubdan shimolga – Markaziy Osiyodan Rossiyaga iqtisodiy imkoniyatlar izlab yo‘nalgan an’anaviy postsovet migratsiya oqimining teskarisiga aylanganini ta’kidlaydilar.   Tadqiqotchilar empirik ma’lumotlar va nazariy yondashuvlarga asoslanib, mavjud migratsiya nazariyalari bunday murakkab hodisani tushuntirish uchun yetarli emasligini ko‘rsatadilar. Ularning fikricha, Markaziy Osiyo endi faqat chiqish yoki tranzit hududi bo‘lishdan to‘xtab, mustaqil jozibador yo‘nalishga aylanmoqda. Bu o‘zgarish nafaqat mintaqaning nisbatan iqtisodiy qulayligi, balki uning siyosiy betarafligi bilan ham bog‘liq. Bu omil urushdan ko‘ngli qolgan, siyosiy ta’qiblar va yomonlashayotgan iqtisodiy vaziyat tufayli mamlakatni tark etishga intilayotgan Rossiya fuqarolari uchun tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.   Maqolada ishlab chiqilgan asosiy tushunchalardan biri “chiqish ovoz sifatida” (exit as voice) g‘oyasidir. Mualliflarning fikriga ko‘ra, ko‘plab rossiyaliklar, ayniqsa, shahardagi tahsilli o‘rta sinf vakillari uchun Markaziy Osiyoga ko‘chish siyosiy ifodaning bir shakliga – Rossiya davlati siyosatidan uzoqlashish va sokin norozilik bildirish usuliga aylanmoqda. Shu nuqtai nazardan, harakatchanlik an’anaviy iqtisodiy yoki nizoli migratsiya modellari doirasiga sig‘maydigan norozilik bildirish vositasiga aylanadi.   Mualliflar Markaziy Osiyo mamlakatlarida migratsiya infratuzilmasining o‘zgarishiga ham e’tibor qaratadilar. Mintaqaning davlat organlari va jamoat institutlari aholining yangi guruhlarini qabul qilishga tobora faolroq moslashmoqda. Bu esa nafaqat mehnat bozorida, balki ta’lim, uy-joy ta’minoti va ijtimoiy siyosat sohalarida ham o‘zgarishlarga olib kelmoqda. Ushbu institutsional o‘zgarishlar o‘zgaruvchan geosiyosiy va demografik voqeliklarga javoban keng qamrovli mintaqaviy qayta qurishni aks ettiradi. Mualliflar ishonchli tarzda ko‘rsatganidek, ushbu yangi jarayonlarni tushunish postsovet makonining kelajagini, mintaqadagi harakatchanlik va integratsiya tartiblarini qayta ko‘rib chiqish uchun juda muhimdir.   Maqolani o‘qing: https://doi.org/10.30965/22142290-bja10066    * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Muallif: doktor Mahfuz Parvez Chittagong universiteti siyosatshunoslik kafedrasi mudiri va professori, Chittagong mintaqaviy tadqiqotlar markazi ijrochi direktori, Bangladesh   2021-yilda hokimiyatga qaytganidan buyon Tolibon to‘liq diplomatik izolyatsiya haqidagi bashoratlarni rad etib, asta-sekin mintaqaviy geosiyosat tuzilmasiga singib bormoqda. Doktor Mahfuz Parvez o‘zining Afg‘oniston tashqi aloqalari rivojlanishiga bag‘ishlangan tadqiqotida Tolibon qanday qilib chetlangan holatdan pragmatik muzokarachi hamkor maqomiga o‘tganini ko‘rsatadi. Janubiy, Markaziy va G‘arbiy Osiyo mamlakatlari Tolibon bilan mafkuraviy yaqinlik tufayli emas, balki dolzarb strategik manfaatlarni qondirish uchun tobora ko‘proq aloqa o‘rnatmoqda. Natijada, chegaralarni nazorat qilish, savdo aloqalari va terrorizmga qarshi kurashga qaratilgan tanlab olingan, muayyan masalalar bo‘yicha diplomatiyaning yangi modeli paydo bo‘lmoqda.   Bu qayta baholashning asosida, agar mintaqa uzoq muddatli barqarorlikka erishmoqchi bo‘lsa, foydali qazilmalarga boy va muhim geografik joylashuvga ega Afg‘onistonni jarayonlardan chetlatib bo‘lmasligi tobora ko‘proq tan olinmoqda. Doktor Parvez O‘zbekiston, Eron va Hindiston kabi mintaqaviy o‘yinchilar qanday qilib turli xil strategiyalarni qabul qilganini ta’kidlaydi: Toshkent Kobulni iqtisodiy yo‘laklar uchun eng muhim hamkor deb bilsa, Tehron chegaradagi tahdidlarni jilovlash maqsadida mafkuraviy farqlarni amaliy hamkorlik bilan ehtiyotkorona muvozanatlashtirmoqda. Hindiston esa Pokiston ta’sirini muvozanatlash va infratuzilmaga uzoq muddatli sarmoyalarni himoya qilish istagi bilan qat’iy qarshilik ko‘rsatish holatidan ehtiyotkor munosabatga o‘tdi.   Natijada, geosiyosiy zarurat ko‘pincha me’yoriy noqulaylikdan ustun keladigan vaziyat yuzaga kelmoqda. Ukrainadagi urush oqibatlari va mintaqadagi beqarorlikni boshdan kechirayotgan Markaziy Osiyo davlatlari Afg‘onistonning qayta qo‘shilishini barqarorlashtiruvchi kuch sifatida qabul qildi. Xuddi shunday, Janubiy Osiyoda Tolibonning Islomobod va Dehli bilan munosabatlari Kobulning dunyodagi eng beqaror bo‘lmagan juftliklardan birida bufer va potensial tayanch sifatidagi o‘rnini ta’kidlaydi. Doktor Parvez, shuningdek, Tolibonning SHHT munozaralarida ishtirok etish va Xitoy hamda Pokiston bilan uch tomonlama muzokaralar kabi ko‘p tomonlama diplomatiya olib borishga urinishlariga e’tibor qaratadi, bu ularning o‘z mintaqaviy maqomini rasman mustahkamlash niyatidan dalolat beradi.   Biroq muammolar jiddiyligicha qolmoqda. Afg‘oniston hamon iqtisodiy inqiroz, ichki qatag‘onlar va xalqaro e’tirofning yo‘qligi bilan kurashmoqda. Doktor Parvez ta’kidlaganidek, munosabatlar avtoritarizmni qonuniylashtirmasligi kerak. Xalqaro va mintaqaviy hamjamiyat ikki tomonlama strategiyani qo‘llashi - amaliy hamkorlikni prinsipial diplomatiya bilan muvozanatlashtirishi lozim. SHHT, SAARK va BMT tizimi kabi ko‘p tomonlama tuzilmalar Tolibonning mintaqaviy integratsiyasini inklyuziv boshqaruv, insonparvarlik manfaatlari va uzoq muddatli rivojlanish me’yorlariga singdirish orqali ushbu muvozanatga hissa qo‘shishi mumkin.   Xulosa qilib aytganda, doktor Mahfuz Parvezning tadqiqoti Afg‘onistonning rivojlanish yo‘nalishi endi faqat uning chegaralari doirasida belgilanmasligini ta’kidlaydi. Uning kelajagi mintaqaviy strategiyalarning yaqinlashuviga bog‘liq - bu raqobat, hamkorlik yoki ikkilanish bo‘ladimi. Kobul Janubiy va G‘arbiy Osiyoning o‘zgaruvchan tartibida o‘z o‘rnini izlar ekan, mas’uliyat barchaga tushadi: ham Tolibon, ham uning qo‘shnilari mamlakat beqarorlik manbai bo‘lib qoladimi yoki mintaqaviy barqarorlikning poydevori bo‘ladimi, hal qilishlari kerak.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

“Economic Diplomacy” jurnalida chop etilgan maqolada global kuch muvozanatining o‘zgarishi sharoitida Markaziy Osiyoning beshta davlati tashqi siyosat strategiyalarining rivojlanishi tahlil qilingan. Mualliflar ta’kidlashicha, Rossiya, Xitoy va G‘arb bilan munosabatlarni muvozanatlashtirishga asoslangan an’anaviy ko‘p vektorli tashqi siyosat tuzilmasi endi Markaziy Osiyoning zamonaviy tashqi aloqalarini to‘liq izohlash uchun yetarli emas. AQShning Afg‘onistondan chiqishi, Ukrainadagi urush va Xitoyning "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi orqali iqtisodiy ta’sirining kuchayishi munosabati bilan mintaqa yangi hamkorlik aloqalarini izlashga kirishdi. Maqolada Turkiya, Eron, Ozarbayjon, Fors ko‘rfazi hamkorlik kengashi mamlakatlari, Hindiston va Pokiston kabi yangi paydo bo‘layotgan mintaqaviy kuchlardan iborat “to‘rtinchi vektor” tushunchasi kiritilgan. Mualliflarning fikricha, bu davlatlar buyuk davlatchilik siyosatini o‘tkazmasdan, energetika va transport sohalaridagi iqtisodiy hamkorlikni taklif etish orqali Markaziy Osiyoda muhim o‘yinchilarga aylanmoqda.   Maqolada tashqi siyosatning to‘rt vektori batafsil qiyosiy tahlil qilingan. G‘arb vektori ta’siri kamaygan bo‘lsa-da, ramziy jihatdan ahamiyatli bo‘lib qolmoqda. Rossiya mintaqa bilan chuqur xavfsizlik, madaniy va migratsion aloqalarni saqlab qolgan, Xitoy esa asosan infratuzilmaviy sarmoyalar va savdo orqali yetakchi iqtisodiy kuch sifatidagi o‘rnini mustahkamlagan. Yangi paydo bo‘lgan to‘rtinchi vektor Markaziy Osiyo davlatlari uchun hukmron buyuk davlatlarga qarshi chiqmasdan o‘z tashqi aloqalarini xilma-xil qilishga intilayotgan “manfaatli ittifoq” sifatida tavsiflanadi. Turkiy davlatlar tashkiloti kabi forumlar, qayta tiklanadigan energiya va logistika sohasidagi ikki tomonlama kelishuvlar orqali bu yangi subyektlar mintaqaning strategik hisoblariga kiritilmoqda.   Eng muhimi, mualliflarning fikricha, to‘rtinchi vektor Markaziy Osiyo davlatlariga Rossiya yoki Xitoyga haddan tashqari qaram bo‘lib qolmaslikka yordam berish orqali G‘arb manfaatlariga bilvosita xizmat qilishi mumkin. Ular ehtiyotkorlik bilan va ichki manbalarga asoslanib, AQSh to‘g‘ridan-to‘g‘ri Amerika ishtirokiga to‘sqinlik qiluvchi geosiyosiy nozikliklarni chetlab o‘tish uchun bu hamkorlikni yashirin tarzda qo‘llab-quvvatlayotgan bo‘lishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Maqola, ayniqsa ko‘p qutbli dunyoga o‘tish davrida, bu yangi yo‘nalishlarning barqarorligi va geosiyosiy oqibatlari bo‘yicha qo‘shimcha tadqiqotlar o‘tkazishga chaqirish bilan yakunlanadi. Bu Markaziy Osiyoning jahon ishlaridagi o‘zgaruvchan o‘rni haqidagi munozaralarga o‘z vaqtida va teran hissa qo‘shishdir.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Oxford University Press nashriyotining “International Affairs” jurnalida chop etilgan maqolada doktor Akram Umarov va professor Timur Dadabayev Markaziy Osiyodagi yangi mintaqaviy xavfsizlik majmuasining (MXM) mantiq va xususiyatlarini tahlil qilishadi. Ular Xitoy rahbarligidagi “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi (BMBY) Markaziy Osiyodagi xavfsizlik dinamikasining o‘zgarishi bilan qanday bog‘liqligini o‘rganishadi. Ularning tadqiqoti mavjud nazariy munozaralardagi bo‘shliqni aniqlaydi, bunda mintaqaviy o‘zaro aloqalar va tashabbuslar postsovet kontekstidan tashqarida mintaqaviy xavfsizlikni qanday o‘zgartirishi ko‘pincha e’tibordan chetda qoladi.   Konstruktivistik paradigmadan foydalangan holda, ushbu tadqiqot BMBY va Markaziy Osiyoda mustaqil MXMning shakllanishi o‘rtasidagi munosabatni qayta ko‘rib chiqadi. Bunda mintaqaviy tuzilmalar va davlatlar xatti-harakatlarining o‘zaro ta’sirini tushuntirish uchun o‘zaro konstitutsiyaviylik tushunchasiga e’tibor qaratiladi. Uslubiy jihatdan, maqolada konstruktivistik tahlil BMBY bilan bog‘liq loyihalarning ta’sirini ko‘rib chiqish bilan uyg‘unlashtirilgan bo‘lib, ularning mintaqaviy xavfsizlik me’yorlari va amaliyotiga ta’siriga alohida e’tibor berilgan.   Mualliflarning asosiy xulosalari shuni ko‘rsatadiki, BMBY me’yorlarning shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi va yangi Markaziy Osiyo MXMni shakllantirgan holda xavfsizlik sohasida yangi aloqalarni yaratishga ko‘maklashadi. Bu aloqalar natijasida shakllangan MXM Rossiyaning xavfsizlik kafolatlariga muqobil bo‘lib, "erkin va ochiq Hind-Tinch okeani mintaqasi" strategiyasidan farq qiladi. Ushbu tadqiqot BMBYning ta’sirini Markaziy Osiyodagi zamonaviy mintaqaviy xavfsizlikni tushunishning markaziy omili sifatida ko‘rib chiqish zarurligini ta’kidlaydi.   Maqolani “International Affairs” jurnalida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarova ta’kidlashicha, Markaziy Osiyo davlatlarining transport va tranzit sohasidagi hamkorligi mintaqa davlatlari rahbarlarining Maslahat uchrashuvlari mexanizmi ishga tushirilgan 2018-yildan keyin mintaqaviy integratsiyaning asosiy yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Siyosiy iroda va umumiy maqsadlar mavjud bo‘lishiga qaramay, amalda harakatlar tarqoqligi kuzatilmoqda: Markaziy Osiyo davlatlari ichki mintaqaviy aloqadorlikni mustahkamlashdan ko‘ra xalqaro yo‘nalishlarni rivojlantirishga ko‘proq e’tibor qaratmoqda. Bu mamlakatlar o‘rtasida raqobatni keltirib chiqaradi va yagona transport makonini shakllantirishga to‘sqinlik qiladi.   Muallif infratuzilmani modernizatsiya qilish va TXTY, CKU hamda transafg‘on temir yo‘l koridori kabi yangi yo‘nalishlarni ishga tushirishda ma’lum yutuqlarga erishilganiga qaramay, mintaqa davlatlari ittifoqdosh sifatida emas, balki ko‘proq raqobatchi sifatida harakat qilayotganini ta’kidlaydi. Xususan, O‘zbekiston va Qozog‘iston G‘arbga parallel muqobil yo‘nalishlarni rivojlantirmoqda, bu esa harakatlarning takrorlanishiga olib kelishi mumkin. Umarova mintaqaviy makonning parchalanishiga yo‘l qo‘ymaslik va o‘zaro manfaatlarga erishish uchun transport siyosatini muvofiqlashtirish va kelishish zarurligiga e’tibor qaratadi.   Tadqiqotchi ta’kidlashicha, infratuzilma rivojlanishining turli darajasi, institutsional muvofiqlashtirish darajasining pastligi, investitsiyalarning yetishmasligi, tarif va notarif to‘siqlarning mavjudligi samarali integratsiya uchun jiddiy to‘siq bo‘lib qolmoqda. Ushbu omillar tizimli yondashuvni va kelishilgan strategiyani ishlab chiqishga hamda transport tashabbuslarini barqaror amalga oshirishni ta’minlashga qodir bo‘lgan yuridik shaxs maqomiga ega umumiy muvofiqlashtiruvchi organni shakllantirishni talab etadi.   Umarova xulosa qilib, faqat mintaqa ichidagi va xalqaro transport aloqadorligi bir vaqtning o‘zida rivojlangan taqdirdagina Markaziy Osiyo o‘zining tranzit salohiyatini ro‘yobga chiqarishi mumkinligini ta’kidlaydi. U me’yoriy bazani uyg‘unlashtirish, logistikani raqamlashtirish va integratsiya jarayonlarini institutsional rasmiylashtirish bo‘yicha qo‘shma ishlarni faollashtirish zarurligini uqtiradi. Busiz, deb ogohlantiradi muallif, mintaqa global transport arxitekturasida mustahkam o‘rin egallash uchun noyob imkoniyatni qo‘ldan boy berishi mumkin.   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.