“Oʻzbekiston Neft va gaz” ilmiy-texnik jurnalining 2025-yilgi 1-sonida Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti (JIDU) huzuridagi Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI)ning Energetika diplomatiyasi va geosiyosati markaziga bag‘ishlangan maqola chop etildi. Ushbu nashr global siyosatda energetika diplomatiyasining ahamiyati tobora ortib borayotganini qayd etib, Markazning ushbu sohadagi zamonaviy tendensiyalarni ilmiy jihatdan tushunishga qo‘shayotgan hissasini ta’kidlaydi.   Maqolada Markazning asosiy faoliyat yo‘nalishlari ko‘rsatilgan bo‘lib, ularga dunyoning yetakchi davlatlari energetika strategiyalarini tahlil qilish, energetika sohasidagi transmilliy hamkorlik istiqbollari, shuningdek, global energetika jarayonlarining Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti va siyosatiga ta’siri kabi masalalar kiradi. Materialda energetika xavfsizligi, barqaror rivojlanish va O‘zbekistonning xalqaro energetika tashabbuslaridagi o‘rni masalalariga alohida e’tibor qaratilgan.   Ta’kidlanishicha, IXTIning Energetika diplomatiyasi va geosiyosati markazi energetika sohasidagi siyosatchilar va mutaxassislar uchun strategik tavsiyalar ishlab chiqishga ko‘maklashadigan muhim ilmiy-tahliliy platforma hisoblanadi. Markaz olib borayotgan tadqiqotlar energetika sohasidagi hamkorlikning geoiqtisodiy jihatlarini, jumladan, infratuzilmani rivojlantirish, energiya tranziti masalalari va bu sohadagi geosiyosiy muammolarni yoritib beradi.   O‘zbekistonning yetakchi ixtisoslashgan jurnalida maqolaning nashr etilishi energetika diplomatiyasi sohasidagi ilmiy tadqiqotlarning ahamiyati tan olinganidan dalolat beradi. “O‘zbekneftgaz” AJ tomonidan ta’sis etilgan “Oʻzbekiston Neft va gaz” jurnali mamlakatimiz neft va gaz sohasini qamrab oluvchi yagona ixtisoslashgan nashr bo‘lib, uning mutaxassislar orasidagi nufuzi chop etilgan materialning ahamiyatini yana bir bor ta’kidlaydi.   Jurnal nafaqat global energetika geosiyosati bo‘yicha ilmiy munozaralarni kengaytiradi, balki tadqiqot tashkilotlari, sanoat korxonalari va davlat sektori o‘rtasida ekspertlar muloqotini shakllantirishga ham xizmat qiladi.

Mushtariy Usmonova va Fazliddin Djamalov hammuallifligidagi tahliliy maqolada kelgusi Yevropa Ittifoqi-Markaziy Osiyo sammiti har tomonlama tahlil qilingan. Mualliflar sammitni Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlashdagi eng muhim voqea sifatida ta’kidlab, uni 2023-yilda Cholpon-Otada bo‘lib o‘tgan uchrashuv kabi avvalgi uchrashuvlarga asoslanganligi haqida yozadilar. Maqolada YeIning “Global Gateway” strategiyasi iqtisodiy va infratuzilmaviy hamkorlikni rivojlantirishdagi ahamiyati, shuningdek, YeIning global tahdidlar sharoitida mintaqaning asosiy hamkori sifatidagi o‘rni ko‘rsatib o‘tilgan.   YeI va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlarning tarixiy konteksti Ipak yo‘li davriga borib taqaladi va TACIS dasturi hamda YeIning Markaziy Osiyo bo‘yicha strategiyasi kabi postsovet hamkorliklari davomida rivojlangan. Maqolada savdo va investitsiyalarning strategik ahamiyati alohida ta’kidlangan: 2024-yil oxiriga kelib YeI va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi savdo hajmi 54 milliard yevrodan oshishi, YeI esa energetika, infratuzilma va texnologiyalar kabi sohalarda yirik investorga aylanishi kutilmoqda. Mualliflar Yevropaning mintaqada iqtisodiy barqarorlikka intilishini aks ettiruvchi muhim kelishuvlarni yoritadilar, jumladan, muhim xomashyo yetkazib berish bo‘yicha 3 million yevrolik bitim va Tojikiston energetika tizimini modernizatsiya qilish uchun 20 million yevrolik investitsiya granti.   Infratuzilma va aloqalarga, xususan, YeIning Transkaspiy xalqaro transport yo‘nalishini (TXTY) qo‘llab-quvvatlashiga alohida e’tibor qaratilgan. Bu loyiha uchun mintaqada tranzit aloqalarini rivojlantirishga 10 milliard yevro ajratilishi va’da qilingan. Maqolada, shuningdek, YeI o‘zaro hamkorligining geosiyosiy qiyinchiliklari, jumladan, Rossiyaga qarshi sanksiyalar va Xitoy bilan strategik raqobat bilan bog‘liq muammolar muhokama qilinadi. Bundan tashqari, Erasmus+ dasturi va YeI tomonidan moliyalashtiriladigan til markazlari kabi madaniy va ta’lim almashinuvlarining uzoq muddatli hamkorlikni rivojlantirish vositasi ekanligi ta’kidlangan.   Nashrda sammit Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlarni ham iqtisodiy, ham ijtimoiy-madaniy sohalarda rivojlantirishda burilish nuqtasi bo‘lishi ta’kidlangan. Uchrashuvdan kutilayotgan kelishuv va tashabbuslar mintaqaviy barqarorlikni ta’minlash va YeI bilan integratsiyani chuqurlashtirish yo‘lidagi asosiy qadamlar sifatida baholanmoqda. Maqola mualliflari iqtisodiy rivojlanish, infratuzilma va madaniy hamkorlik masalalarini ko‘rib chiqib, sammit sheriklikni kengaytirilgan va maqsadli hamkorlikning yangi bosqichiga olib chiqishini ta’kidlaydilar.   Uwed.uz saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarova O‘zbekistonning turkiy davlatlar orasida yangi transport arxitekturasini shakllantirish bo‘yicha faol sa’y-harakatlarini tahlil qiladi. U mamlakatning strategik joylashuvi va siyosiy tashabbuslarining, ayniqsa Rossiyaga qarshi sanksiyalar tufayli yuzaga kelgan uzilishlar sharoitida, rivojlanayotgan Yevroosiyoning transport yo‘laklariga qo‘shilishiga imkon berganini ta’kidlaydi. O‘zbekiston Transkaspiy xalqaro transport yo‘nalishi (TXTY) tomon o‘zgarishdan foydalanib, o‘zini Xitoy, Yevropa va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi asosiy tranzit markazi sifatida namoyon etdi. Turkiy davlatlar tashkilotiga (TDT) a’zo bo‘lib va CASCA+ kabi qo‘shma loyihalarni ishga tushirish orqali O‘zbekiston aloqalarni yaxshilash hamda eksport va savdo tarmoqlarini kengaytirishga intilmoqda.   Umarova xonim ushbu transport tashabbuslarining iqtisodiy afzalliklarini ta’kidlab, 2024-yilda O‘zbekistonning xalqaro yuk tashish hajmi taxminan 60 million tonnaga yetishini, bunda Yevropa bozori tobora muhimroq rol o‘ynashini qayd etadi. Mamlakat GSP+ kabi imtiyozli savdo bitimlaridan foydalanib, 6000 dan ortiq turdagi mahsulotlarni Yevropa Ittifoqiga boj to‘lovisiz kiritish imkoniyatiga ega. Markaziy Osiyoni Janubiy Kavkaz va Turkiya bilan bog‘laydigan CASCA+ yo‘lagi O‘rta yo‘lakka strategik muqobil sifatida taqdim etilib, u yanada samarali tranzit marshrutlarini va past logistika xarajatlarini taklif etadi. Muallif, shuningdek, O‘zbekistonning Turkiya bilan iqtisodiy aloqalari, jumladan, bojxona tariflarini pasaytirish va transport xizmatlarini raqamlashtirish kabi chora-tadbirlar tufayli milliardlab dollarlik savdo va investitsiya loyihalari ko‘payib borayotganini ta’kidlaydi.   Bundan tashqari, u O‘zbekistonning turkiy davlatlardan tashqarida diversifikatsiya strategiyasini, xususan, Eron bilan hamkorligini muhokama qiladi. 2022-yilda Turkiya-Eron-Turkmaniston-O‘zbekiston temir yo‘lining ishga tushirilishini Markaziy Osiyoning Yaqin Sharq va Yevropa bilan aloqalarini mustahkamlashdagi muhim qadam sifatida baholaydi. Ushbu tashabbus va taklif etilayotgan Qirg‘iziston-O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya yo‘lagi Toshkentning savdo yo‘llarini kengaytirish va muqobil tranzit yo‘nalishlarini ta’minlashga bo‘lgan intilishini ko‘rsatadi. Mutaxassis ta’kidlashicha, bu sa’y-harakatlar Qozog‘iston va Rossiya orqali o‘tadigan an’anaviy yo‘laklarga qaramlikni kamaytiradi, O‘zbekistonni mintaqaviy va global ta’minot zanjirining eng muhim ishtirokchisiga aylantiradi.   Xulosa qilib, Umarova xonim O‘zbekistonning transport strategiyasi ko‘p qirrali ta’sirga ega bo‘lib, nafaqat mamlakatning o‘ziga, balki TDT-ni mustahkamlash va mintaqaviy integratsiyani kuchaytirishga ham xizmat qilishini ta’kidlaydi. Infratuzilmani rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berib, turkiy davlatlar va tashqi hamkorlar o‘rtasidagi hamkorlikni rag‘batlantirib, Toshkent o‘zini Yevroosiyodagi asosiy harakatlantiruvchi kuch sifatida namoyon etmoqda. Uning fikricha, O‘zbekistonning xalqaro transport loyihalaridagi faol ishtiroki TDT ta’sirining oshishiga, shuningdek, mamlakatning jahon savdosidagi o‘rnini mustahkamlashga xizmat qiladi.   ANKASAM saytida o‘qing   ANKASAMning The International Asia Today saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Mualliflar Hamza Boltayev va doktor Islomxon Gafarov O‘zbekistonning Shimoliy Afg‘onistonga nisbatan rivojlanib borayotgan strategiyasi pragmatik iqtisodiy va geosiyosiy mulohazalarga asoslanganini ta’kidlaydilar. Ularning fikricha, Toshkent xavfsizlikka asoslangan an’anaviy yondashuvdan iqtisodiy ishtirok va infratuzilmani rivojlantirishga ustuvorlik beradigan yondashuvga o‘tgan. Bunga misol sifatida O‘zbekistonning Afg‘oniston bilan ikki tomonlama savdoni ko‘paytirish, tovar aylanmasini 3 milliard dollarga yetkazish hamda savdo markazlari va Transafg‘on transport yo‘lagini kengaytirish kabi muhim loyihalarni amalga oshirishni maqsad qilib qo‘yganini keltirish mumkin.   Ular O‘zbekiston va Shimoliy Afg‘oniston o‘rtasidagi chuqur tarixiy aloqalarni, ayniqsa Balx, Juzjon va Foryob kabi viloyatlarda yashayotgan ko‘p sonli o‘zbek jamoalari bilan bog‘liqligini ta’kidlaydilar. Ularning fikricha, Buxoro amirligiga borib taqaladigan bu aloqalar O‘zbekiston siyosatining mustahkam poydevorini tashkil etadi. Shuningdek, ular Qo‘shtepa kanali suv bilan bog‘liq potensial ziddiyatlarni keltirib chiqarsa-da, Toshkent strategiyasi Shimoliy Afg‘onistonning iqtisodiy rivojlanishini barqarorlikni ta’minlash vositasi sifatida rag‘batlantirishga qaratilganini ta’kidlaydilar. Mualliflarning fikriga ko‘ra, O‘zbekistonning yondashuvi bevosita siyosiy aralashuvdan qochgan holda, o‘zini asosiy iqtisodiy hamkor sifatida ko‘rsatishga intilib, ehtiyotkorlik va faol ishtirok o‘rtasida muvozanatni saqlaydi.   Tahliliy ma’lumotda, shuningdek, O‘zbekistonning Mozori Sharifdagi "Xayr al-Mudaris Imom Buxoriy" madrasasi qurilishini moliyalashtirish kabi ta’lim tashabbuslari orqali "yumshoq kuch"dan foydalanayotgani qayd etilgan. Mualliflarning ta’kidlashicha, O‘zbekiston diniy va intellektual rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash orqali radikal mafkuralarga qarshi turishga va Afg‘onistonning diniy hamda siyosiy elitasi orasida o‘z ta’sirini kuchaytirishga intilmoqda. Biroq, ular Shimoliy Afg‘onistondagi etnik dinamikaning o‘zgarishi, Xitoyning o‘sib borayotgan iqtisodiy manfaatlari va O‘zbekistonning rolini pasaytirishi mumkin bo‘lgan energiya bozoridagi potensial o‘zgarishlar kabi muammolar saqlanib qolayotganidan ogohlantirishmoqda.   Yakuniy xulosada, janob Boltayev va doktor Gafarov O‘zbekiston siyosati Afg‘onistonni Markaziy Osiyoning kengroq mintaqasiga yanada chuqurroq integratsiya qilishga urinishni aks ettiradi, deb ta’kidlashadi. Ularning fikricha, Toshkentning iqtisodiy hamkorlik, mintaqaviy barqarorlik va infratuzilmani rivojlantirishga intilishi ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlashga bo‘lgan uzoq muddatli intilishni ko‘rsatadi, bu esa xavfsizlikning bir lahzalik muammolari doirasidan tashqariga chiqadi. Mualliflar, saqlanib qolayotgan muammolarga qaramay, O‘zbekistonning vazmin yondashuvi uni Afg‘onistonning, ayniqsa uning shimoliy viloyatlarining kelajagini shakllantirishda eng muhim o‘yinchiga aylantirishini ta’kidlashadi.   The Diplomat saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi katta ilmiy xodimi, doktor Islomxon Gafarov va Markaz amaliyotchisi Bobur Mingyasharov ta’kidlashicha, Rossiyaning Afg‘onistondagi ta’sirining kuchayishi ham geosiyosiy zarurat, ham iqtisodiy manfaatlardan kelib chiqqan strategik o‘zgarishdir. AQSH qo‘shinlari chiqib ketgandan so‘ng, Moskva Afg‘onistonning tranzit imkoniyatlari va 41 million aholiga ega bozoridan foydalanib, Tolibon hukumati bilan aloqalarini kengaytirishga intilmoqda. Mualliflar ta’kidlashicha, Rossiyaning amaliy yondashuvi – Kobulda diplomatik mavjudligini saqlab qolish va tolibonlarni terrorchilar ro‘yxatidan chiqarish masalasini ko‘rib chiqish – munosabatlarni mustahkamlashga bo‘lgan uzoq muddatli intilishni ko‘rsatadi. Ularning fikricha, bu o‘zgarish Rossiyaning G‘arb bilan davom etayotgan qarshiligi fonida Yevroosiyodagi ta’sirini kuchaytirishga qaratilgan keng qamrovli strategiyasiga mos keladi.   Mualliflar yana ta’kidlashlaricha, Rossiyaning Afg‘oniston bilan munosabatlari uchta asosiy sohani qamrab oladi: savdo, foydali qazilmalarni qazib olish va xavfsizlik sohasidagi hamkorlik. Ular ikki mamlakat o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 1 milliard dollardan oshganini, 2030-yilga kelib esa 10 milliard dollarga yetishi kutilayotganini ta’kidlashmoqda. Mualliflar Rossiyaning afg‘on litiysi va nodir yer elementlariga qiziqishi uni Xitoy va Hindiston bilan resurslardan foydalanish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri raqobatga kiritishini qayd etishmoqda. Bundan tashqari, ular Rossiyaning gumanitar yordam ko‘rsatish bo‘yicha sa’y-harakatlari Afg‘oniston hokimiyati bilan munosabatlarni yaxshilash va sovet-afg‘on urushi bilan bog‘liq uzoq davom etgan tarixiy adovatlarni bartaraf etishga qaratilgan “yumshoq kuch” strategiyasining bir qismi ekanligini ta’kidlashmoqda.   Ular yana Rossiya strategiyasi Xitoy bilan raqobat ta’sirida, ayniqsa iqtisodiy sohada shakllanayotganini qayd etishmoqda. Pekin “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi orqali Afg‘onistonda asosiy investor sifatida mustahkam o‘rnashib olgan bo‘lsa, Rossiya Transafg‘on temir yo‘li kabi yirik infratuzilma loyihalarini qo‘llab-quvvatlash orqali iqtisodiyotda o‘z o‘rnini mustahkamlashga harakat qilmoqda. Ularning fikricha, bu loyiha Rossiyaning Hindiston va Pokiston bozorlariga kirishini kengaytiradi va Markaziy Osiyoning tranzit yo‘lagi sifatidagi ahamiyatini oshiradi. Biroq, ular Rossiya, Xitoy, Hindiston va Pokiston ta’sir doirasi uchun kurashayotgan Afg‘onistondagi o‘zgaruvchan geosiyosiy vaziyat Markaziy Osiyoga ham ta’sir qiluvchi ziddiyatlarni keltirib chiqarishi mumkinligidan ogohlantirmoqda.   Bundan tashqari, xavfsizlik masalalari Rossiyaning Afg‘onistondagi siyosatida markaziy o‘rin tutayotgani ta’kidlanmoqda. Qayd etilishicha, Moskva tolibonlarni ISHID-Xurosonga qarshi kurashda, ayniqsa Moskvadagi “Krokus Siti Xoll”dagi teraktdan keyin, eng muhim hamkor sifatida ko‘rmoqda. Rossiya Markaziy Osiyodagi harbiy ishtirokini kengaytirishdan o‘zini tiysa-da, mualliflarning ta’kidlashicha, uning “Tolibon” bilan diplomatik aloqalari mintaqaviy xavfsizlik holatini o‘zgartirishi mumkin. Nihoyat, mualliflar Rossiyaning Afg‘onistondagi ishtiroki kuchayib borayotgani Markaziy Osiyo uchun, ayniqsa iqtisodiy hamkorlik, terrorizmga qarshi kurash va suv resurslarini boshqarish sohalarida ham imkoniyatlar, ham muammolar tug‘dirishini ta’kidlashmoqda.   Kun.uz saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarovaning tushuntirishicha, O‘zbekiston Markaziy Osiyo va Yevropa o‘rtasidagi savdoni rivojlantirishda mintaqaning muhim rolini tan olgan holda Janubiy Kavkaz bilan transport aloqalarini faol rivojlantirmoqda. O‘zgaruvchan geosiyosiy vaziyat sharoitida Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagining (TXTY) ahamiyati oshib borayotganini hisobga olib, Toshkent Ozarbayjon va Gruziya bilan hamkorlikni kuchaytirdi. Ukrainadagi urush va Rossiyaning Yevropa-Xitoy tranzit zanjiridagi roli pasayganidan so‘ng O‘zbekiston yangi transport yo‘laklaridan, xususan, CASCA+ multimodal yo‘nalishidan foydalanishga intilmoqda. Markaziy Osiyoni Janubiy Kavkaz va Anadolu bilan bog‘laydigan bu yo‘lak allaqachon o‘z samaradorligini ko‘rsatib, tovarlarni Yevropaga muvaffaqiyatli yetkazib berdi hamda tranzit vaqti va xarajatlarini qisqartirdi.   Muallif O‘zbekistonning Boku xalqaro dengiz savdo porti, Poti va Batumi Qora dengiz portlariga katta mablag‘ kiritib, dengiz transporti infratuzilmasini rivojlantirishga e’tibor qaratayotganini ta’kidlaydi. Mamlakat, shuningdek, Ozarbayjondan Turkiyaga yo‘lni qisqartirishi mumkin bo‘lgan Zangezur yo‘lagining ochilishini qo‘llab-quvvatlamoqda, bu esa Sharq va G‘arb o‘rtasidagi savdo aloqalarini yanada mustahkamlaydi. Biroq, uning ta’kidlashicha, ushbu transport tashabbuslarining muvaffaqiyati ma’muriy va huquqiy to‘siqlarni bartaraf etishga, jumladan, tariflarni unifikatsiya qilish va tranzit jarayonlarini raqamlashtirishga bog‘liq. Umarova xonimning aytishicha, O‘zbekistonning Ozarbayjon bilan hamkorligini, ayniqsa, temir yo‘l va port infratuzilmasi sohasidagi hamkorlikni chuqurlashtirishi uning 2030-yilga kelib tranzit salohiyatini yiliga 22 million tonnaga yetkazish bo‘yicha keng qamrovli maqsadlariga mos keladi.   Tahlil bilan Caspian Policy Center saytida batafsil tanishing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.