Mualliflar Hamza Boltayev va doktor Islomxon Gafarov O‘zbekistonning Shimoliy Afg‘onistonga nisbatan rivojlanib borayotgan strategiyasi pragmatik iqtisodiy va geosiyosiy mulohazalarga asoslanganini ta’kidlaydilar. Ularning fikricha, Toshkent xavfsizlikka asoslangan an’anaviy yondashuvdan iqtisodiy ishtirok va infratuzilmani rivojlantirishga ustuvorlik beradigan yondashuvga o‘tgan. Bunga misol sifatida O‘zbekistonning Afg‘oniston bilan ikki tomonlama savdoni ko‘paytirish, tovar aylanmasini 3 milliard dollarga yetkazish hamda savdo markazlari va Transafg‘on transport yo‘lagini kengaytirish kabi muhim loyihalarni amalga oshirishni maqsad qilib qo‘yganini keltirish mumkin.   Ular O‘zbekiston va Shimoliy Afg‘oniston o‘rtasidagi chuqur tarixiy aloqalarni, ayniqsa Balx, Juzjon va Foryob kabi viloyatlarda yashayotgan ko‘p sonli o‘zbek jamoalari bilan bog‘liqligini ta’kidlaydilar. Ularning fikricha, Buxoro amirligiga borib taqaladigan bu aloqalar O‘zbekiston siyosatining mustahkam poydevorini tashkil etadi. Shuningdek, ular Qo‘shtepa kanali suv bilan bog‘liq potensial ziddiyatlarni keltirib chiqarsa-da, Toshkent strategiyasi Shimoliy Afg‘onistonning iqtisodiy rivojlanishini barqarorlikni ta’minlash vositasi sifatida rag‘batlantirishga qaratilganini ta’kidlaydilar. Mualliflarning fikriga ko‘ra, O‘zbekistonning yondashuvi bevosita siyosiy aralashuvdan qochgan holda, o‘zini asosiy iqtisodiy hamkor sifatida ko‘rsatishga intilib, ehtiyotkorlik va faol ishtirok o‘rtasida muvozanatni saqlaydi.   Tahliliy ma’lumotda, shuningdek, O‘zbekistonning Mozori Sharifdagi "Xayr al-Mudaris Imom Buxoriy" madrasasi qurilishini moliyalashtirish kabi ta’lim tashabbuslari orqali "yumshoq kuch"dan foydalanayotgani qayd etilgan. Mualliflarning ta’kidlashicha, O‘zbekiston diniy va intellektual rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash orqali radikal mafkuralarga qarshi turishga va Afg‘onistonning diniy hamda siyosiy elitasi orasida o‘z ta’sirini kuchaytirishga intilmoqda. Biroq, ular Shimoliy Afg‘onistondagi etnik dinamikaning o‘zgarishi, Xitoyning o‘sib borayotgan iqtisodiy manfaatlari va O‘zbekistonning rolini pasaytirishi mumkin bo‘lgan energiya bozoridagi potensial o‘zgarishlar kabi muammolar saqlanib qolayotganidan ogohlantirishmoqda.   Yakuniy xulosada, janob Boltayev va doktor Gafarov O‘zbekiston siyosati Afg‘onistonni Markaziy Osiyoning kengroq mintaqasiga yanada chuqurroq integratsiya qilishga urinishni aks ettiradi, deb ta’kidlashadi. Ularning fikricha, Toshkentning iqtisodiy hamkorlik, mintaqaviy barqarorlik va infratuzilmani rivojlantirishga intilishi ikki tomonlama munosabatlarni mustahkamlashga bo‘lgan uzoq muddatli intilishni ko‘rsatadi, bu esa xavfsizlikning bir lahzalik muammolari doirasidan tashqariga chiqadi. Mualliflar, saqlanib qolayotgan muammolarga qaramay, O‘zbekistonning vazmin yondashuvi uni Afg‘onistonning, ayniqsa uning shimoliy viloyatlarining kelajagini shakllantirishda eng muhim o‘yinchiga aylantirishini ta’kidlashadi.   The Diplomat saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi katta ilmiy xodimi, doktor Islomxon Gafarov va Markaz amaliyotchisi Bobur Mingyasharov ta’kidlashicha, Rossiyaning Afg‘onistondagi ta’sirining kuchayishi ham geosiyosiy zarurat, ham iqtisodiy manfaatlardan kelib chiqqan strategik o‘zgarishdir. AQSH qo‘shinlari chiqib ketgandan so‘ng, Moskva Afg‘onistonning tranzit imkoniyatlari va 41 million aholiga ega bozoridan foydalanib, Tolibon hukumati bilan aloqalarini kengaytirishga intilmoqda. Mualliflar ta’kidlashicha, Rossiyaning amaliy yondashuvi – Kobulda diplomatik mavjudligini saqlab qolish va tolibonlarni terrorchilar ro‘yxatidan chiqarish masalasini ko‘rib chiqish – munosabatlarni mustahkamlashga bo‘lgan uzoq muddatli intilishni ko‘rsatadi. Ularning fikricha, bu o‘zgarish Rossiyaning G‘arb bilan davom etayotgan qarshiligi fonida Yevroosiyodagi ta’sirini kuchaytirishga qaratilgan keng qamrovli strategiyasiga mos keladi.   Mualliflar yana ta’kidlashlaricha, Rossiyaning Afg‘oniston bilan munosabatlari uchta asosiy sohani qamrab oladi: savdo, foydali qazilmalarni qazib olish va xavfsizlik sohasidagi hamkorlik. Ular ikki mamlakat o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 1 milliard dollardan oshganini, 2030-yilga kelib esa 10 milliard dollarga yetishi kutilayotganini ta’kidlashmoqda. Mualliflar Rossiyaning afg‘on litiysi va nodir yer elementlariga qiziqishi uni Xitoy va Hindiston bilan resurslardan foydalanish uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri raqobatga kiritishini qayd etishmoqda. Bundan tashqari, ular Rossiyaning gumanitar yordam ko‘rsatish bo‘yicha sa’y-harakatlari Afg‘oniston hokimiyati bilan munosabatlarni yaxshilash va sovet-afg‘on urushi bilan bog‘liq uzoq davom etgan tarixiy adovatlarni bartaraf etishga qaratilgan “yumshoq kuch” strategiyasining bir qismi ekanligini ta’kidlashmoqda.   Ular yana Rossiya strategiyasi Xitoy bilan raqobat ta’sirida, ayniqsa iqtisodiy sohada shakllanayotganini qayd etishmoqda. Pekin “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi orqali Afg‘onistonda asosiy investor sifatida mustahkam o‘rnashib olgan bo‘lsa, Rossiya Transafg‘on temir yo‘li kabi yirik infratuzilma loyihalarini qo‘llab-quvvatlash orqali iqtisodiyotda o‘z o‘rnini mustahkamlashga harakat qilmoqda. Ularning fikricha, bu loyiha Rossiyaning Hindiston va Pokiston bozorlariga kirishini kengaytiradi va Markaziy Osiyoning tranzit yo‘lagi sifatidagi ahamiyatini oshiradi. Biroq, ular Rossiya, Xitoy, Hindiston va Pokiston ta’sir doirasi uchun kurashayotgan Afg‘onistondagi o‘zgaruvchan geosiyosiy vaziyat Markaziy Osiyoga ham ta’sir qiluvchi ziddiyatlarni keltirib chiqarishi mumkinligidan ogohlantirmoqda.   Bundan tashqari, xavfsizlik masalalari Rossiyaning Afg‘onistondagi siyosatida markaziy o‘rin tutayotgani ta’kidlanmoqda. Qayd etilishicha, Moskva tolibonlarni ISHID-Xurosonga qarshi kurashda, ayniqsa Moskvadagi “Krokus Siti Xoll”dagi teraktdan keyin, eng muhim hamkor sifatida ko‘rmoqda. Rossiya Markaziy Osiyodagi harbiy ishtirokini kengaytirishdan o‘zini tiysa-da, mualliflarning ta’kidlashicha, uning “Tolibon” bilan diplomatik aloqalari mintaqaviy xavfsizlik holatini o‘zgartirishi mumkin. Nihoyat, mualliflar Rossiyaning Afg‘onistondagi ishtiroki kuchayib borayotgani Markaziy Osiyo uchun, ayniqsa iqtisodiy hamkorlik, terrorizmga qarshi kurash va suv resurslarini boshqarish sohalarida ham imkoniyatlar, ham muammolar tug‘dirishini ta’kidlashmoqda.   Kun.uz saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarovaning tushuntirishicha, O‘zbekiston Markaziy Osiyo va Yevropa o‘rtasidagi savdoni rivojlantirishda mintaqaning muhim rolini tan olgan holda Janubiy Kavkaz bilan transport aloqalarini faol rivojlantirmoqda. O‘zgaruvchan geosiyosiy vaziyat sharoitida Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagining (TXTY) ahamiyati oshib borayotganini hisobga olib, Toshkent Ozarbayjon va Gruziya bilan hamkorlikni kuchaytirdi. Ukrainadagi urush va Rossiyaning Yevropa-Xitoy tranzit zanjiridagi roli pasayganidan so‘ng O‘zbekiston yangi transport yo‘laklaridan, xususan, CASCA+ multimodal yo‘nalishidan foydalanishga intilmoqda. Markaziy Osiyoni Janubiy Kavkaz va Anadolu bilan bog‘laydigan bu yo‘lak allaqachon o‘z samaradorligini ko‘rsatib, tovarlarni Yevropaga muvaffaqiyatli yetkazib berdi hamda tranzit vaqti va xarajatlarini qisqartirdi.   Muallif O‘zbekistonning Boku xalqaro dengiz savdo porti, Poti va Batumi Qora dengiz portlariga katta mablag‘ kiritib, dengiz transporti infratuzilmasini rivojlantirishga e’tibor qaratayotganini ta’kidlaydi. Mamlakat, shuningdek, Ozarbayjondan Turkiyaga yo‘lni qisqartirishi mumkin bo‘lgan Zangezur yo‘lagining ochilishini qo‘llab-quvvatlamoqda, bu esa Sharq va G‘arb o‘rtasidagi savdo aloqalarini yanada mustahkamlaydi. Biroq, uning ta’kidlashicha, ushbu transport tashabbuslarining muvaffaqiyati ma’muriy va huquqiy to‘siqlarni bartaraf etishga, jumladan, tariflarni unifikatsiya qilish va tranzit jarayonlarini raqamlashtirishga bog‘liq. Umarova xonimning aytishicha, O‘zbekistonning Ozarbayjon bilan hamkorligini, ayniqsa, temir yo‘l va port infratuzilmasi sohasidagi hamkorlikni chuqurlashtirishi uning 2030-yilga kelib tranzit salohiyatini yiliga 22 million tonnaga yetkazish bo‘yicha keng qamrovli maqsadlariga mos keladi.   Tahlil bilan Caspian Policy Center saytida batafsil tanishing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Hamza Boltayev va Islomxon Gafarov rahbarligida tayyorlangan IXTI amaliyotchisi Samandar Soliyevning ushbu tahliliy sharhi Abduqodir Husanovning “Manchester Siti”ga o‘tishining keng qamrovli oqibatlarini ko‘rib chiqadi va uni Buyuk Britaniyaning O‘zbekistondagi “yumshoq kuch” strategiyasining muhim vositasi sifatida tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, bu transfer oddiy futbol bitimi bo‘lib ko‘rinishi mumkin, biroq u Buyuk Britaniyaning Markaziy Osiyodagi ommaviy diplomatiyasiga yondashuvida yuz bergan nozik, ammo sezilarli o‘zgarishga mos keladi. Buyuk Britaniya an’anaviy ravishda mintaqa bilan madaniy tashabbuslar va tillarni targ‘ib qilish orqali aloqa o‘rnatib kelgan bo‘lsa-da, futbolning “yumshoq kuch” strategiyasiga kiritilishi Angliya Premer-ligasining ulkan mashhurligidan foydalanuvchi yangi yondashuvni aks ettiradi. Husanov transferi atrofidagi keng qamrovli media faolligi, ayniqsa klubning o‘zbek auditoriyasi bilan maqsadli ishlashi raqamli diplomatiya, sport marketingi va xalqaro ta’sirning tobora kuchayib borayotgan o‘zaro bog‘liqligini ko‘rsatib beradi.   So‘ngra, muallif Buyuk Britaniyaning Britaniya Kengashi, diplomatik vakolatxonalar va ishbilarmonlik tarmoqlari kabi institutsional mexanizmlardan jamoatchilik fikrini shakllantirish va o‘zining global nufuzini mustahkamlash uchun qanday foydalanayotganini tahlil qiladi. U Britaniya Kengashining Britaniya ta’limiga kirish imkoniyatlarini kengaytirish va o‘zbek yoshlari orasida ingliz tili bilimini oshirishdagi rolini ta’kidlab, IELTS imtihonini muvaffaqiyatli topshirish ko‘rsatkichlari sezilarli darajada o‘sganini misol keltiradi. Tahliliy maqolada, shuningdek, Buyuk Britaniya va O‘zbekiston o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar kengayib borayotgani, savdo aylanmasi va Britaniyaning turli sohalarga kiritayotgan investitsiyalari ko‘payib borayotgani qayd etilgan. Futbol misli ko‘rilmagan muloqot vositasi sifatida ushbu diplomatik sa’y-harakatlarning davomi bo‘lib xizmat qilmoqda va “Manchester Siti”ning O‘zbekistondagi faoliyati madaniy aloqalarni mustahkamlash yo‘lidagi strategik qadam hisoblanadi. Muallif Buyuk Britaniyaning Markaziy Osiyoda yagona strategiyasi yo‘qligiga qaramay, “yumshoq kuch” mintaqada Britaniya ta’sirini saqlab qolishning muhim vositasi bo‘lib qolayotganini va Husanovning transferi ushbu rivojlanayotgan yondashuvda muhim bosqich bo‘lishi mumkinligini ta’kidlab, maqolasini yakunlaydi.   Kun.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti katta ilmiy xodimi Nargiza Umarova AQSH tomonidan Eronga qarshi “maksimal bosim” kampaniyasining qayta boshlanishi oqibatlarini, xususan, uning Chabahor portiga va keng qamrovli mintaqaviy transport jarayonlariga ta’sirini tahlil qiladi. Uning tushuntirishicha, prezident Donald Trampning Eronga qarshi qat’iy sanksiyalarni tiklash to‘g‘risidagi qarori Hindistonning Markaziy Osiyo va Afg‘onistonga chiqishi uchun muhim darvoza vazifasini bajaradigan Chabahorga uzoq muddatli sarmoyalarini xavf ostiga qo‘yadi. Eron port operatsiyalariga qarshi chora ko‘rib, AQSH bilvosita Hindistonning geoiqtisodiy mavqeini zaiflashtirishi va ayni paytda Xitoyning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi doirasida rivojlanayotgan Pokistonning Gvadar portining strategik ustunligini kuchaytirishi mumkin. Bu Hindiston va Xitoy o‘rtasida mintaqaviy aloqalar va savdo yo‘llari uchun raqobatni yanada keskinlashtirishi mumkin.   Umarova xonim ta’kidlashicha, Hindiston ko‘p yillardan buyon Chabahorni modernizatsiya qilib kelmoqda va 2018-yilda “Shahid Beheshti” terminalini ishlatish uchun AQSH sanksiyalaridan ozod qilishga erishgan. Biroq, sanksiyalarning qayta tiklanishi tufayli Hindistonning portni modernizatsiya qilish uchun 370 million dollar sarmoya kiritish rejalari xavf ostida qolishi mumkin. Chabahor porti bir qator xalqaro transport tashabbuslarida, jumladan, “Shimol-Janub” xalqaro transport yo‘lagi va Markaziy Osiyo bilan Fors ko‘rfazi o‘rtasidagi savdoni rivojlantirishga hissa qo‘shadigan Ashxobod kelishuvida markaziy o‘rin egallaydi. Dengiz savdosida tashqi portlarga tayanadigan O‘zbekiston kabi davlatlar Chabahorning tranzit salohiyatidan foydalanishga katta qiziqish bildirmoqda. Portda rejalashtirilgan logistika markazini barpo etish O‘zbekistonning, ayniqsa, Hindiston bilan savdo hajmini sezilarli darajada oshirishi mumkin, bu yerda 2024-yilga kelib ikki tomonlama savdo hajmi 1 milliard dollarga yetishi kutilmoqda. Bundan tashqari, Pokiston bilan munosabatlarda keskinlikni boshdan kechirayotgan Afg‘oniston o‘zining dengiz savdosi uchun muqobil yo‘nalish sifatida Chabahorga tobora ko‘proq murojaat qilmoqda va Xof-Hirot temir yo‘lining qurilishi yakunlanishi aloqa imkoniyatlarini yanada kengaytirishi kutilmoqda.   Umarovaning ta’kidlashicha, agar AQSH sanksiyalarining qayta tiklanishi tufayli Chabahor faoliyati cheklansa, Markaziy Osiyo davlatlari va Afg‘onistonning dengiz yo‘llariga chiqish masalasida Pokistonga tayanishdan boshqa chorasi qolmaydi. Bu esa, o‘z navbatida, Islomobodning mintaqaviy transport tarmog‘idagi strategik ahamiyatini mustahkamlaydi va Xitoy-Pokiston iqtisodiy koridorining geosiyosiy ta’sirini kuchaytiradi. Xitoyning Gvadar portiga kiritgan sarmoyasi Chabahorning inqirozidan foyda ko‘radi, bu esa Pekinning mintaqaviy ta’sirini kuchaytiradi va shu bilan birga Hindistonning Markaziy Osiyo bilan quruqlikdagi aloqasiga putur yetkazadi. Bundan tashqari, mintaqaviy transport dinamikasining o‘zgarishi beixtiyor O‘zbekistonga foyda keltirishi mumkin, chunki uning Transafg‘on temir yo‘l koridori (Termiz-Mozori Sharif-Qobul-Peshovar) investorlar uchun yanada jozibador bo‘lib, uni amalga oshirishni tezlashtirishi mumkin. Umarovaning xulosasiga ko‘ra, Eronning iqtisodiy imkoniyatlarini cheklashga qaratilgan AQSH sanksiyalari rejimi Janubiy va Markaziy Osiyoning geosiyosiy va savdo manzarasini o‘zgartirib, mintaqaviy aloqalar uchun uzoq muddatli oqibatlarga olib keladi.   The Diplomat saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Yaqinda Kun.uz saytida e’lon qilingan tahliliy maqolada Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi rahbari Hamza Boltayev hamda katta ilmiy xodim Islomxon Gafarov ta’kidlashicha, so‘nggi Myunxen xavfsizlik konferensiyasi dunyo tartibida jiddiy o‘zgarishga sabab bo‘ldi va Yevropa bilan AQSH o‘rtasidagi an’anaviy transatlantik ittifoqqa putur yetkazdi. Ularning fikricha, AQSH va Yevropa Ittifoqi tashqi siyosatidagi paydo bo‘lgan tafovut – masalan, Vashingtonning Ukraina bo‘yicha Rossiya bilan Yevropani chetlab o‘tgan holda to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokaralar olib borishi – Yevropa diplomatiyasining kelajak yo‘nalishi haqida muhim savollarni keltirib chiqarmoqda. Shu nuqtai nazardan, mualliflar Yevropa Ittifoqi Xitoy, Markaziy Osiyo, Yaqin Sharq va Janubiy Osiyo kabi asosiy o‘yinchilar va mintaqalar bilan o‘zaro munosabatlarini qanday qayta ko‘rib chiqishi va kattaroq strategik mustaqillikka erishishga intilishi mumkinligini tahlil qilmoqdalar.   Ularning taxminiga ko‘ra, Yevropa Xitoy, Eron va Afg‘onistonga nisbatan o‘z pozitsiyasini qayta ko‘rib chiqishi mumkin, chunki o‘tmishda uning siyosati ko‘p jihatdan AQSh ta’siri ostida shakllangan. Ular YeIning “Bir makon, bir yo‘l” kabi tashabbuslar orqali Xitoy bilan iqtisodiy aloqalarni chuqurlashtirishi, shuningdek, Vashington siyosatidan qat’i nazar, Eronga energetika hamkori sifatida yondashuvini qayta ko‘rib chiqishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Mualliflar, shuningdek, ilgari NATO aralashuvi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilgan Afg‘onistonga endi Yevropa Ittifoqi yanada amaliy yondashuvi mumkinligini qayd etadilar. Bundan tashqari, ular Hindiston va Turkiya bilan munosabatlar rivojlanish dinamikasini ko‘rib chiqib, Bryussel strategik transport yo‘laklari va savdoni kengaytirishga ustuvor ahamiyat berishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Yakuniy xulosada, ular Yevropa jiddiy geosiyosiy qiyinchiliklarga duch kelayotgan bo‘lsa-da, bu o‘zgarishlar rivojlanayotgan mintaqaviy kuchlar bilan hamkorlikni mustahkamlash uchun ham imkoniyat yaratishini ta’kidlaydilar.   Kun.uz saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.