Nargiza Umarovaning siyosiy tahlilida O‘zbekiston va Turkmaniston Markaziy Osiyoni Eron, Yaqin Sharq va Yevropa bilan bog‘lovchi qo‘shma transport-tranzit markaziga aylanayotgani ko‘rib chiqilgan. Unda Turkmanistonning Markaziy Osiyo davlatlarini “iliq dengizlar”ga chiqarishdagi muhim geografik o‘rni va o‘zbek eksportchilariga birinchi marta Eronning Bandar-Abbos porti orqali jahon bozorlariga yo‘l ochgan Tejen-Seraxs-Mashhad temir yo‘l liniyasi kabi muhim yo‘nalishlarning ahamiyati ta’kidlangan. Tahlilda, shuningdek, Toshkentning Chobahor chuqur suv porti va keng qamrovli Xalqaro Shimol-Janub transport yo‘lagiga (INSTC) qiziqishi ortib borayotgani qayd etilgan. Bu yerda Turkmaniston Qozog‘iston-Turkmaniston-Eron temir yo‘lidan asosiy shimol-janub o‘qi sifatida foydalanmoqda.
O‘zbekiston-Turkmaniston tandemini mustahkamlovchi yangi multimodal yo‘laklarga alohida e’tibor qaratilgan. 2022-yil dekabr oyida Toshkentdan birinchi yuk poyezdi jo‘natilgan O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya yo‘nalishi Yevropaga quruqlikdagi istiqbolli ko‘prik sifatida taqdim etilgan bo‘lib, u to‘rtta ishtirokchi davlat o‘rtasida 2023-yilgi protokol bilan mustahkamlangan. Shu bilan birga, Xitoy qo‘llab-quvvatlayotgan Xitoy-Qozog‘iston-Turkmaniston-Eron-Turkiya va Xitoy-Qozog‘iston-O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya yo‘nalishlari Pekinning G‘arbga yetkazib berish zanjirlarini diversifikatsiya qilishdagi manfaatini ko‘rsatmoqda. Siyosiy tahlilda ta’kidlanishicha, hozirda qurilayotgan Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li bu oqimlarni Toshkent va Bishkek foydasiga sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin. Tojikistonning yangi avtomagistrallar orqali bog‘lanish istagi esa mintaqaning Yevroosiyo aloqasidagi rolini yanada chuqurlashtiradi.
Tahlilda Turkmanistonning zamonaviy port infratuzilmasi, xususan, Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagi (TXY) yoki O‘rta yo‘lakning ajralmas qismi bo‘lgan Kaspiy dengizidagi Turkmanboshi portiga alohida e’tibor berilgan. Muallif geosiyosiy keskinlik va Suvaysh kanali hamda Malakka bo‘g‘ozi kabi asosiy dengiz bo‘g‘ozlaridagi uzilishlar fonida ayrim yuk oqimlarining dengizdan quruqlikka asta-sekin o‘tishini qayd etadi. Shu nuqtai nazardan, Jahon banki tomonidan 2030-yilga kelib ikki barobardan ziyodga oshishi bashorat qilinayotgan O‘rta koridor bo‘ylab yuk tashish hajmining o‘sishi O‘zbekiston uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Jumladan, yiliga 1,3 million tonnagacha yukni Turkmanboshi orqali transkaspiy yo‘nalishlari bo‘ylab Yevropaga tranzit qilish imkoniyati paydo bo‘lmoqda.
Nihoyat, tahlilda O‘zbekistonning ushbu o‘zaro bog‘liqlik tashabbuslarini institutlashtirish uchun transport diplomatiyasidan faol foydalanayotgani ta’kidlangan. Unda Toshkentning Qirg‘iziston, Turkmaniston, Ozarbayjon, Gruziya va Turkiyaning temir yo‘l va dengiz infratuzilmasidan foydalanishga mo‘ljallangan CASCA+ (Markaziy Osiyo - Janubiy Kavkaz - Anadolu) yo‘lagini ishga tushirishdagi roli alohida qayd etilgan. Yaqinda 2025-yil noyabr oyida Toshkentda bo‘lib o‘tgan vazirlar yig‘ilishida muhokama qilingan CASCA+ konsorsiumini tashkil etish va yagona raqamli transport platformasini ishlab chiqish to‘g‘risidagi qaror Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz davlatlarining logistika samaradorligini oshirish va raqobatbardosh mavqeini mustahkamlash yo‘lidagi muhim qadam sifatida baholangan. Umuman olganda, tahlil O‘zbekistonni mintaqaviy o‘zaro bog‘liqlikning izchil tarafdori sifatida tasvirlab, uning Turkmaniston bilan yaqin hamkorlikdan iqtisodiy diversifikatsiyani ham, kengroq mintaqaviy integratsiyani ham qo‘llab-quvvatlaydigan qo‘shma transport va tranzit “tandemi”ni yaratish uchun foydalanayotganini ko‘rsatib bergan.
The Diplomat’da o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
