Abdug‘ani Karimovning tahlilida 2025-yil oktyabr oyida Sanae Takaichi Yaponiyaning birinchi ayol bosh vaziri etib tayinlanganidan so‘ng Yaponiya siyosiy yo‘nalishining o‘zgarishi ko‘rib chiqilgan.  Unda Takaichining yetakchiligi ehtiyotkor tinchlikparvarlikdan iqtisodiy aralashuv, strategik mustaqillik va milliy o‘ziga xoslikka yangicha e’tibor qaratishni o‘z ichiga olgan “faol boshqaruv”ga o‘tish sifatida talqin etilgan. Muallif bu yondashuvni “strategik konservatizm” deb atagan. Tahlilning asosiy qismi Takaichining ichki siyosatiga bag‘ishlangan bo‘lib, u iqtisodiy o‘sish va jamoatchilik ishonchini tiklash uchun davlat rahbarligidagi sa’y-harakatlar sifatida taqdim etilgan. Unda vaqtinchalik benzin solig‘ini bekor qilish, daromad solig‘idan ozod qilish chegarasini ko‘tarish, qaytariladigan soliq imtiyozlarini sinovdan o‘tkazish va ichki talabni hamda raqamli infratuzilmani qo‘llab-quvvatlash uchun taxminan 14 trillion ien miqdorida qo‘shimcha byudjet ajratish kabi moliyaviy choralar ta’kidlangan.  Maqolada atom energiyasiga qaytishning eng muhim iqtisodiy-xavfsizlik aloqalari, jumladan, 2030-yilgacha kamida 17 ta reaktorni qayta ishga tushirish rejasi ko‘rsatib o‘tilgan. NHK so‘roviga ko‘ra, bu rejani respondentlarning 54 foizi qo‘llab-quvvatlagan (37 foiz qarshi chiqqan), bu esa Fukusima hodisasidan keyin jamoatchilik munosabatida sezilarli o‘zgarish yuz berganini ko‘rsatadi. Tashqi va xavfsizlik siyosati bo‘yicha tahlilda “ehtiyotkor tinchlikparvarlik”dan “nazorat qilinadigan qat’iyatlilik”ka o‘tish tasvirlangan.  Bu mudofaa xarajatlarini YAIMning 2 foizigacha oshirish, kiber va kosmik mudofaa integratsiyasiga, Strategik razvedka agentligiga va qarshi hujum imkoniyatlariga ustuvorlik berish kabi maqsadlarda aks etgan. Shuningdek, Xitoyga nisbatan “uch-D” formulasi – tiyish, muloqot, diversifikatsiya orqali muvozanatlangan yondashuv belgilangan. Bu yondashuv suverenitet va texnologiyalar masalasida qat’iyatli bo‘lish bilan birga, ochiq to‘qnashuvdan qochish uchun diplomatik aloqalarni saqlab qolishni nazarda tutadi. Yakuniy xulosada, Takaichi davrida Yaponiyaning Markaziy Osiyo siyosati “sokin diplomatiya”dan madaniyat, texnologiya, infratuzilma, energiya xavfsizligi va bilvosita xavfsizlik masalalarini bog‘laydigan ko‘p qirrali strategiyaga o‘tayotgani ta’kidlangan.  Markaziy Osiyo Xitoyning ta’siri kengayib borayotgan sharoitda ham energetika va logistika yo‘lagi, ham “muvozanatlovchi platforma” sifatida ko‘rilmoqda. "Markaziy Osiyo + Yaponiya" tuzilmasining qayta tiklanishi esa ta’minot zanjiri barqarorligi, inson kapitali rivojlanishi va yuqori sifatli infratuzilmaviy hamkorlik uchun vosita bo‘lib xizmat qilishi mumkin. * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarova O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi transport integratsiyasi qanday qilib mintaqaviy bog‘liqlikning harakatlantiruvchi kuchi va Yevroosiyo tranzit siyosatida strategik raqobat manbasiga aylanganini tahlil qiladi. U ikki tomonlama hamkorlikni 2016-yildan beri kuzatilayotgan Markaziy Osiyo mintaqaviyligining keng miqyosli o‘zgarishi doirasida ko‘rib chiqadi. Bu davrda O‘zbekiston o‘z tashqi siyosatini qo‘shnilar bilan chuqurroq munosabatlar o‘rnatishga qaratib, Markaziy Osiyoni o‘z diplomatiyasining asosiy yo‘nalishi sifatida belgiladi. Ushbu yangi yondashuv doirasida Toshkent izchil ravishda Markaziy Osiyoni barqaror va o‘zaro bog‘liq mintaqa sifatida tasvirlaydi, bu yerda mintaqa ichidagi savdo o‘sishi va tranzit salohiyatining kengayishi bir-birini kuchaytiradi. Tahlilda ushbu g‘oya milliy strategiyalarda, xususan, O‘zbekistonning 2035-yilgacha mo‘ljallangan transport strategiyasida qanday aks etgani ko‘rsatilgan. Unda mintaqaning to‘liq tranzit salohiyatini ro‘yobga chiqarishning asosiy sharti sifatida milliy transport va kommunikatsiya tizimlarini muvofiqlashtirishga alohida e’tibor qaratilgan. Tadqiqot O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi transport aloqasining hozirgi holatini batafsil yoritib beradi. Bunda O‘zbekistonning ikki tomonlama quruqlikka qamalganligi va Qozog‘istonning qulay geografik joylashuvi, dengiz portlari hamda Xitoy va Rossiya bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri temir yo‘l aloqalariga ega ekanligi tufayli yuzaga kelgan tarkibiy nomutanosibliklar ta’kidlanadi. Shunday bo‘lsa-da, ikki mamlakat o‘z transport tizimlarini integratsiyalashda sezilarli yutuqlarga erishdi. Bu 2024-yil oxiriga kelib ikki tomonlama savdo hajmining 4,3 milliard AQSh dollaridan oshishi va qo‘shma infratuzilma loyihalarining kengayishida o‘z aksini topdi. Rejalashtirilgan Uchquduq-Qizilo‘rda yo‘lagi, "Sariog‘och" nazorat-o‘tkazish punktini yengillashtirishga mo‘ljallangan Darboza-Maqtaaral temir yo‘li, Beyneu-Shalqar avtomobil yo‘li va yangi ishga tushirilgan "Markaziy Osiyo" xalqaro sanoat hamkorlik markazi kabi muhim tashabbuslar shuni ko‘rsatadiki, bog‘liqlik loyihalari nafaqat masofalarni qisqartirish va sayohat vaqtini kamaytirish, balki chegara hududlarini transkontinental yo‘nalishlar bilan bog‘langan sanoat va logistika faoliyatining yangi markazlariga aylantirish maqsadini ko‘zlaydi. Shu bilan birga, Umarova ushbu integratsiya jarayoni tranzit oqimlari va strategik yo‘laklarni nazorat qilish bo‘yicha raqobatning kuchayishi bilan birga kechayotganini ko‘rsatadi. Qozog‘iston va O‘zbekiston Yevroosiyo transporti geografiyasini, xususan, Trans-Kaspiy xalqaro transport yo‘nalishi (O‘rta yo‘lak) va Janubiy Osiyo bilan shakllanayotgan trans-afg‘on aloqalarini shakllantirishda bir vaqtning o‘zida ham hamkor, ham raqibdir. Qozog‘istonning TXTYni uzoq muddatli institutsionallashtirishi va Yevroosiyoning asosiy logistika markazi bo‘lib qolishga intilishi O‘zbekistonning mavjud Qozog‘iston monopoliyalarini chetlab o‘tadigan multimodal yo‘laklar orqali kirish yo‘llarini diversifikatsiya qilish bo‘yicha sa’y-harakatlaridan farq qiladi. Bular jumlasiga Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston avtomagistrali va Qashg‘ar-Torug‘art-Makmal-Jalolobod-Andijon o‘qida rejalashtirilgan temir yo‘l kiradi. CASCA+ yo‘lagi va raqobatdosh afg‘on tranzit sxemalari kabi parallel tashabbuslar boshqaruv tuzilmalarini parchalash, infratuzilmani takrorlash va Xitoy, Yevropa Ittifoqi, Turkiya va Fors ko‘rfazi hamkorlari kabi tashqi ishtirokchilar bilan Markaziy Osiyoning jamoaviy muzokaralar kuchini susaytirish xavfini tug‘diradi. Tahlilning xulosaviy qismida O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida yanada kuchli muvofiqlashtirish mexanizmlari bo‘lmasa, mintaqa Yevroosiyo bog‘liqligidagi markaziy ko‘prik sifatida o‘zining to‘liq salohiyatini ro‘yobga chiqara olmasligi ta’kidlanadi. Umarova tarif siyosati, bojxona raqamlashtirish jarayonlari va transport strategiyalarini muvofiqlashtirishga; CASCA+ni TXTY bilan uyg‘unlashtira oladigan Trans-Kaspiy tranziti uchun yagona nazorat tuzilmalarini yaratishga; va tranzit daromadlari uchun nol yig‘indili poygadan qochadigan Hind okeaniga trans-afg‘on yo‘nalishlarining o‘zaro kelishilgan tizimini yaratishga chaqiradi. Shuningdek, u BMT homiyligida transport kommunikatsiyalari bo‘yicha qo‘shma strategiya va institutsional asoslar to‘g‘risidagi avvalgi mintaqaviy takliflarni qayta ko‘rib chiqish muhimligini ta’kidlaydi. Yakuniy natijada, O‘zbekiston va Qozog‘iston munosabatlari tajribasi Markaziy Osiyodagi transport sohasidagi mintaqaviylashuv jarayonining kichik modeli sifatida taqdim etiladi: integratsiyada haqiqiy rivojlanish ko‘zga tashlanmoqda, biroq faqat hamkorlikka asoslangan yondashuv, raqobatga emas, mintaqaga o‘zining Yevropa va Osiyo o‘rtasidagi mustahkam va zarur bog‘lovchi bo‘g‘in sifatidagi mavqeini mustahkamlash imkonini beradi. Turan Research Center saytida o‘qing * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti (JIDU) PhD tadqiqotchisi Saodat Umarovaning ushbu siyosiy tahlilida Yevropa Ittifoqi bilan iqtisodiy va energetika sohasidagi hamkorlikning O‘zbekiston tashqi siyosatida shakllanayotgan “G‘arb yo‘nalishi”ning asosiy ko‘rinishiga aylanganini o‘rganadi. Geosiyosiy raqobatning kuchayishi va Markaziy Osiyoning turli sheriklar izlashi fonida, tadqiqot O‘zbekiston-Yevropa Ittifoqi munosabatlarini keng mintaqaviy jarayonlar doirasida ko‘rib chiqadi. Bu Toshkentning Yevropaga nafaqat bozor, balki islohotlar, modernizatsiya va aloqalarni rivojlantirish bo‘yicha strategik hamkor sifatida qarayotganini ko‘rsatadi. Tahlil dastlab 1999-yildagi Sheriklik va hamkorlik bitimidan 2025-yilda imzolangan yangi Kengaytirilgan sheriklik va hamkorlik bitimigacha (KSHB) bo‘lgan rivojlanishni kuzatib boradi. Bu munosabatlarni yanada institutsionallashgan va strategik darajaga ko‘taradi. KSHB va O‘zbekistonning 2021-yilda Yevropa Ittifoqining GSP+ tizimiga qo‘shilishi ikki tomonlama aloqalarning huquqiy va iqtisodiy asoslarini qayta shakllantirganini, savdo o‘sishini tezlashtirganini va o‘zbek eksportining bozorga kirishini yaxshilaganini ta’kidlaydi. Savdo imtiyozlari va me’yoriy uyg‘unlashtirish iqtisodiy manfaatlarni boshqaruv, mehnat huquqlari va qonun ustuvorligi sohasidagi yutuqlar bilan bog‘lab, ham imkoniyatlar, ham majburiyatlar yaratishiga alohida e’tibor qaratiladi. Tahlilning asosiy qismi hamkorlikning kelajak me’morchiligini belgilaydigan strategik sohalarga bag‘ishlangan: energetika, yashil o‘tish, muhim xomashyo va raqamli aloqa. Yevropa investitsiyalari va texnologiyalari O‘zbekistonning qayta tiklanadigan energiya manbalari va yashil vodorod sohasidagi intilishlarini qo‘llab-quvvatlashi, muhim minerallar va infratuzilma loyihalari bo‘yicha hamkorlik esa O‘zbekistonning global ta’minot zanjirlarining yuqori qo‘shilgan qiymatli bo‘g‘inlariga kirishi uchun yo‘l ochishi ko‘rsatilgan. Shuningdek, Yevropa Ittifoqi qo‘llab-quvvatlayotgan raqamlashtirish, kiberxavfsizlik va elektron boshqaruv sohasidagi tashabbuslar O‘zbekistonning mintaqaviy raqamli va logistika markaziga aylanish istagini mustahkamlamoqda. Yakuniy qismda muallif ikki tomonlama kun tartibini Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi aloqalarni rivojlantirish strategiyalari va "Global Gateway" investitsiyalari doirasida ko‘rib chiqib, potensial foyda va tizimli qiyinchiliklar ko‘lamini ta’kidlaydi. U O‘zbekistondagi islohotlarni izchil davom ettirish, Yevropa Ittifoqining moliyaviy majburiyatlarini ishonchli bajarish va Rossiya, Xitoy hamda boshqa tashqi kuchlar bilan ehtiyotkorona geosiyosiy muvozanatni saqlash zarurligini ta’kidlaydi. Umuman olganda, tahlilda O‘zbekiston-Yevropa Ittifoqi hamkorligi O‘zbekistonning ko‘p yo‘nalishli diplomatiyasining yorqin namunasi sifatida taqdim etilgan: agar har ikki tomon kutilmalarni boshqara olsa va uzoq muddatli siyosiy hamda iqtisodiy majburiyatlarni saqlab qolsa, bu G‘arbga yo‘naltirilgan istiqbolli yo‘nalish mamlakatning barqarorligi va modernizatsiyasini mustahkamlashi mumkin. * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Aziza Muxammedova va Rayxona Abdullayeva Janubiy Osiyo geosiyosiy manzarasidagi tezlashayotgan o‘zgarishlar fonida Hindistonning Tolibon bilan ehtiyotkorona, ammo muhim siyosiy yaqinlashuvini tahlil qilmoqda. Ular 2025-yil 10-oktyabrda Nyu-Dehlida Hindiston tashqi ishlar vaziri Subrahmanyam Jayshankar va Tolibon tashqi ishlar vaziri Amir Xon Muttaqiy o‘rtasida bo‘lib o‘tgan uchrashuvni boshlang‘ich nuqta sifatida oladi. Bu 2021-yil avgustda Tolibon Kobulda hokimiyatga qaytganidan beri birinchi yuqori darajadagi ikki tomonlama uchrashuv edi. Mualliflar ta’kidlashicha, Hindistonning Kobuldagi texnik vakolatxonasini elchixona darajasiga ko‘tarish to‘g‘risidagi qarori Tolibon rejimini yaqin kelajakda de-yure tan olishni anglatmaydi. Aksincha, bu Nyu-Dehliga rasmiy siyosiy masofani saqlab qolgan holda asosiy manfaatlarini himoya qilish imkonini beruvchi "tan olmasdan maksimal aloqa o‘rnatish" strategiyasini aks ettiradi.   Tahlilning asosiy e’tibori Hindistonning Afg‘onistonda yumshoq kuch vositasi sifatida iqtisodiy va gumanitar usullardan foydalanishiga qaratilgan. Mualliflar Afg‘oniston Milliy statistika va axborot idorasining savdo ma’lumotlariga asoslanib, Afg‘onistonning Hindiston bilan kamdan-kam uchraydigan va o‘sib borayotgan savdo profitsitiga ega ekanligini ko‘rsatadi. Bu Nyu-Dehlini xorijiy valyutaning muhim manbasiga aylantiradi va Kobulning Hindiston bozorlariga tarkibiy bog‘liqligini kuchaytiradi. Hindistonning 2021-yildan beri bug‘doy, vaksinalar, tibbiy jihozlar va boshqa yordamlarni yetkazib berishi uning Afg‘onistonning asosiy gumanitar hamkori sifatidagi mavqeini yanada mustahkamladi. Qisqacha aytganda, savdo nomutanosibligi va barqaror gumanitar hamkorlikning bu uyg‘unligi Hindistonga Afg‘onistondagi ta’sirini mustahkamlash imkonini beradi. Ayni paytda, u Tolibonni rasman tan olishning siyosiy xarajatlaridan, ayniqsa, inson huquqlarining doimiy buzilishi va gender asosidagi cheklovlar fonida qochishga imkon beradi.   Tahlil Afg‘oniston siyosatini keng mintaqaviy o‘zgarishlar doirasida ko‘rib chiqadi. Bunda Hindiston Xitoy-Pokiston o‘qining mustahkamlanishi va yangi submintaqaviy ittifoqlarning paydo bo‘lishiga qarshi turmoqda. U Pekin yordamida va rag‘bati bilan Pokiston va Bangladesh o‘rtasidagi munosabatlarning tez yaxshilanishini, "Bir makon, bir yo‘l" tashabbusi va Xitoy-Pokiston iqtisodiy yo‘lagi orqali Xitoy-Pokiston hamkorligining chuqurlashuvini ta’kidlaydi. Bu tendensiyalar Hindistonni asosiy savdo va transport yo‘llaridan chetlashtirish va uning geoiqtisodiy izolyatsiyasini kuchaytirish xavfini tug‘diradi. Shu bilan birga, AQShning Eronning Chobahor portiga nisbatan beqaror sanksiyalar siyosati Hindistonning Markaziy Osiyoga bog‘lanish strategiyasini cheklaydi. Bunday sharoitda Kobul bilan yaqinlashuv Hindiston uchun ixtiyoriy ta’sir vektori emas, balki keng Yevrosiyo hududiga kirishni saqlab qolish uchun strategik zarurat bo‘lib qolmoqda.   Xulosada mualliflar Hindistonning Tolibon bilan aloqasi Afg‘onistonning hozirgi hukumatiga nisbatan munosabatning o‘zgarishi emas, balki noqulay mintaqaviy vaziyatga mudofaa moslashuvi ekanligini ta’kidlaydilar. Nyu-Dehli endi o‘z hamkorlarini erkin tanlay olmaydigan, aksincha, cheklangan imkoniyatlarni optimallashtirishga majbur bo‘lgan sharoitda faoliyat yuritayotgani tasvirlanadi. Mualliflar fikricha, Hindiston Afg‘oniston bilan iqtisodiy va gumanitar aloqalarni chuqurlashtiradi, ammo rasmiy tan olish to‘g‘risidagi qarorni Tolibon xalqaro miqyosda keng tan olinguncha kechiktiradi. Shu bilan birga, Hindistonning Afg‘oniston siyosati zararni cheklash bo‘yicha yuqori darajadagi tajriba bo‘lib qolmoqda. Bu boshqa kuchlar muvozanatni tobora ko‘proq belgilayotgan mintaqada strategik ahamiyatini saqlab qolishga urinishdir.   The Diplomat’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarovaning siyosiy tahlilida O‘zbekiston va Turkmaniston Markaziy Osiyoni Eron, Yaqin Sharq va Yevropa bilan bog‘lovchi qo‘shma transport-tranzit markaziga aylanayotgani ko‘rib chiqilgan. Unda Turkmanistonning Markaziy Osiyo davlatlarini “iliq dengizlar”ga chiqarishdagi muhim geografik o‘rni va o‘zbek eksportchilariga birinchi marta Eronning Bandar-Abbos porti orqali jahon bozorlariga yo‘l ochgan Tejen-Seraxs-Mashhad temir yo‘l liniyasi kabi muhim yo‘nalishlarning ahamiyati ta’kidlangan. Tahlilda, shuningdek, Toshkentning Chobahor chuqur suv porti va keng qamrovli Xalqaro Shimol-Janub transport yo‘lagiga (INSTC) qiziqishi ortib borayotgani qayd etilgan. Bu yerda Turkmaniston Qozog‘iston-Turkmaniston-Eron temir yo‘lidan asosiy shimol-janub o‘qi sifatida foydalanmoqda.   O‘zbekiston-Turkmaniston tandemini mustahkamlovchi yangi multimodal yo‘laklarga alohida e’tibor qaratilgan. 2022-yil dekabr oyida Toshkentdan birinchi yuk poyezdi jo‘natilgan O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya yo‘nalishi Yevropaga quruqlikdagi istiqbolli ko‘prik sifatida taqdim etilgan bo‘lib, u to‘rtta ishtirokchi davlat o‘rtasida 2023-yilgi protokol bilan mustahkamlangan. Shu bilan birga, Xitoy qo‘llab-quvvatlayotgan Xitoy-Qozog‘iston-Turkmaniston-Eron-Turkiya va Xitoy-Qozog‘iston-O‘zbekiston-Turkmaniston-Eron-Turkiya yo‘nalishlari Pekinning G‘arbga yetkazib berish zanjirlarini diversifikatsiya qilishdagi manfaatini ko‘rsatmoqda. Siyosiy tahlilda ta’kidlanishicha, hozirda qurilayotgan Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li bu oqimlarni Toshkent va Bishkek foydasiga sezilarli darajada o‘zgartirishi mumkin. Tojikistonning yangi avtomagistrallar orqali bog‘lanish istagi esa mintaqaning Yevroosiyo aloqasidagi rolini yanada chuqurlashtiradi.   Tahlilda Turkmanistonning zamonaviy port infratuzilmasi, xususan, Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagi (TXY) yoki O‘rta yo‘lakning ajralmas qismi bo‘lgan Kaspiy dengizidagi Turkmanboshi portiga alohida e’tibor berilgan. Muallif geosiyosiy keskinlik va Suvaysh kanali hamda Malakka bo‘g‘ozi kabi asosiy dengiz bo‘g‘ozlaridagi uzilishlar fonida ayrim yuk oqimlarining dengizdan quruqlikka asta-sekin o‘tishini qayd etadi. Shu nuqtai nazardan, Jahon banki tomonidan 2030-yilga kelib ikki barobardan ziyodga oshishi bashorat qilinayotgan O‘rta koridor bo‘ylab yuk tashish hajmining o‘sishi O‘zbekiston uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Jumladan, yiliga 1,3 million tonnagacha yukni Turkmanboshi orqali transkaspiy yo‘nalishlari bo‘ylab Yevropaga tranzit qilish imkoniyati paydo bo‘lmoqda.   Nihoyat, tahlilda O‘zbekistonning ushbu o‘zaro bog‘liqlik tashabbuslarini institutlashtirish uchun transport diplomatiyasidan faol foydalanayotgani ta’kidlangan. Unda Toshkentning Qirg‘iziston, Turkmaniston, Ozarbayjon, Gruziya va Turkiyaning temir yo‘l va dengiz infratuzilmasidan foydalanishga mo‘ljallangan CASCA+ (Markaziy Osiyo - Janubiy Kavkaz - Anadolu) yo‘lagini ishga tushirishdagi roli alohida qayd etilgan. Yaqinda 2025-yil noyabr oyida Toshkentda bo‘lib o‘tgan vazirlar yig‘ilishida muhokama qilingan CASCA+ konsorsiumini tashkil etish va yagona raqamli transport platformasini ishlab chiqish to‘g‘risidagi qaror Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz davlatlarining logistika samaradorligini oshirish va raqobatbardosh mavqeini mustahkamlash yo‘lidagi muhim qadam sifatida baholangan. Umuman olganda, tahlil O‘zbekistonni mintaqaviy o‘zaro bog‘liqlikning izchil tarafdori sifatida tasvirlab, uning Turkmaniston bilan yaqin hamkorlikdan iqtisodiy diversifikatsiyani ham, kengroq mintaqaviy integratsiyani ham qo‘llab-quvvatlaydigan qo‘shma transport va tranzit “tandemi”ni yaratish uchun foydalanayotganini ko‘rsatib bergan.   The Diplomat’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Nargiza Umarova Jamestown Foundation tomonidan e’lon qilingan “O‘zbekiston Hirotdan Mozori Sharifgacha temir yo‘l loyihasidan manfaat ko‘rishi mumkin” nomli siyosiy tahlilida Afg‘oniston, Eron va Turkiya o‘rtasida “Besh davlat temir yo‘l yo‘lagi” (FNRC) doirasida Hirotdan Mozori Sharifgacha temir yo‘l liniyasini birgalikda qurish bo‘yicha yaqinda imzolangan kelishuvni tahlil qiladi va uning O‘zbekiston uchun strategik ahamiyatini o‘rganadi. U Xitoyni Qirg‘iziston, Tojikiston, Afg‘oniston va Eron orqali Turkiya va Yevropaga bog‘laydigan FNRC Sharqiy Osiyo va Yevropa o‘rtasidagi eng qisqa quruqlik yo‘llaridan biri sifatida rejalashtirilganini ko‘rsatadi. Bu nafaqat Tehron va Kobulning Xitoy bilan savdoni chuqurlashtirish va sharqiy savdo yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish intilishlarini kuchaytiradi, balki mavjud Markaziy Osiyo tranzit yo‘nalishlari, jumladan, Transkaspiy “O‘rta yo‘lagi” bilan raqobatlashadigan Sharq-G‘arb aloqasining yangi konfiguratsiyasini yaratadi.   Umarovaning ta’kidlashicha, bu yangi arxitektura O‘zbekistonning tranzit davlat sifatidagi roli uchun chuqur oqibatlarga ega. Bir tomondan, Hirot-Mozori Sharif temir yo‘li Toshkent uchun Eronning yo‘l tarmog‘i va dengiz portlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirishni ta’minlash orqali yangi imkoniyatlar ochishi, Turkmanistonni chetlab o‘tib, asosiy eksport bozorlarigacha bo‘lgan masofani qisqartirishi mumkin. Boshqa tomondan, agar O‘zbekiston FNRCdan tashqarida qolsa, Xitoy va Yevropa o‘rtasidagi yuk oqimlari tobora ko‘proq Tojikiston va Eron orqali yo‘naltirilishi, bu esa O‘zbekistonning hozirgi yirik quruqlik tranzit markazi sifatidagi mavqeini pasaytirishi mumkin. Muallif buni Eron, Afg‘oniston va Yevropa bozorlari o‘rtasida sezilarli hajmdagi yuklarni o‘tkazishga imkon beradigan va shimol hamda sharqqa cho‘zilgan taqdirda Markaziy Osiyo va Xitoy tarmoqlari bilan yanada mustahkamroq bog‘lanishi mumkin bo‘lgan Xof-Hirot temir yo‘lining bosqichma-bosqich rivojlanishi bilan izohlaydi.   Tahlilda ushbu dinamika O‘zbekistonning Afg‘onistondagi o‘ziga xos, ba’zan nomuvofiq temir yo‘l diplomatiyasi kontekstida ko‘rsatilgan. Umarova eslatishicha, Toshkent dastlab 2017-yilda imzolangan va Xof-Hirot liniyasiga ulanish niyatida bo‘lgan Mozori Sharif-Shebergan-Maymana-Hirot temir yo‘li loyihasini qo‘llab-quvvatlagan, biroq keyinchalik e’tiborini Pokiston tomon muqobil transafg‘on “Kobul yo‘lagi”ga qaratgan. Shu bilan birga, Afg‘oniston va Tojikiston moliyalashtirish cheklovlari tufayli to‘xtab qolgan Sherxon Bandar-Jaloliddin Balxiy liniyasi bo‘yicha kelishib olishgan. Tolibon hokimiyatga qaytganidan so‘ng, yangi takliflar paydo bo‘ldi, jumladan, Rossiyaga Mozori-Hirot-Qandahor yo‘nalishi va O‘zbekistonning ehtimoliy ishtiroki haqidagi bayonotlar, ammo Toshkentdan aniq tasdiq bo‘lmagan. Umarova ta’kidlashicha, temir yo‘l izining kengligini tanlash (agar Rossiya yoki O‘zbekiston tomonidan qurilsa, MDH standarti bo‘yicha 1520 mm, Eron va Turkiya tomonidan qurilsa, Yevropa standarti bo‘yicha 1435 mm) raqobatdosh qarashlarni aks ettiradi: Afg‘onistonni MDHga markazlashgan Shimol-Janub tarmog‘iga yoki birinchi navbatda FNRC Sharq-G‘arb o‘qiga integratsiya qilish.   Umarova xulosa qilib, FNRC va Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘lining bir vaqtning o‘zida rivojlanishi Eron va Turkiya orqali Janubiy yo‘lak bilan bog‘langanda Xitoy-Yevropa yo‘nalishini taxminan 900 kilometrga qisqartirishi kutilayotgani O‘zbekiston uchun ham xavf, ham imkoniyatlar yaratishini ta’kidlaydi. Agar Toshkent Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston-Tojikiston-O‘zbekiston-Afg‘oniston-Eron zanjiri orqali FNRC’ga faol qo‘shilishga intilmasa, tranzit oqimlari uning hududini chetlab o‘tishi mumkin. Biroq, agar u o‘zini yangi Sharq-G‘arb yo‘lagi va mavjud Markaziy Osiyo hamda Yevroosiyo yo‘nalishlari o‘rtasidagi ko‘prik sifatida namoyon etsa, O‘zbekiston Hirot-Mozori Sharif temir yo‘lining bevosita manfaatdoriga aylanishi va rivojlanayotgan Yevroosiyo transport tizimining asosiy tuguni sifatidagi maqomini mustahkamlashi mumkin.   Jamestown Foundation saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.