Nargiza Umarovaning tushuntirishicha, O‘zbekiston Markaziy Osiyo va Yevropa o‘rtasidagi savdoni rivojlantirishda mintaqaning muhim rolini tan olgan holda Janubiy Kavkaz bilan transport aloqalarini faol rivojlantirmoqda. O‘zgaruvchan geosiyosiy vaziyat sharoitida Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagining (TXTY) ahamiyati oshib borayotganini hisobga olib, Toshkent Ozarbayjon va Gruziya bilan hamkorlikni kuchaytirdi. Ukrainadagi urush va Rossiyaning Yevropa-Xitoy tranzit zanjiridagi roli pasayganidan so‘ng O‘zbekiston yangi transport yo‘laklaridan, xususan, CASCA+ multimodal yo‘nalishidan foydalanishga intilmoqda. Markaziy Osiyoni Janubiy Kavkaz va Anadolu bilan bog‘laydigan bu yo‘lak allaqachon o‘z samaradorligini ko‘rsatib, tovarlarni Yevropaga muvaffaqiyatli yetkazib berdi hamda tranzit vaqti va xarajatlarini qisqartirdi.   Muallif O‘zbekistonning Boku xalqaro dengiz savdo porti, Poti va Batumi Qora dengiz portlariga katta mablag‘ kiritib, dengiz transporti infratuzilmasini rivojlantirishga e’tibor qaratayotganini ta’kidlaydi. Mamlakat, shuningdek, Ozarbayjondan Turkiyaga yo‘lni qisqartirishi mumkin bo‘lgan Zangezur yo‘lagining ochilishini qo‘llab-quvvatlamoqda, bu esa Sharq va G‘arb o‘rtasidagi savdo aloqalarini yanada mustahkamlaydi. Biroq, uning ta’kidlashicha, ushbu transport tashabbuslarining muvaffaqiyati ma’muriy va huquqiy to‘siqlarni bartaraf etishga, jumladan, tariflarni unifikatsiya qilish va tranzit jarayonlarini raqamlashtirishga bog‘liq. Umarova xonimning aytishicha, O‘zbekistonning Ozarbayjon bilan hamkorligini, ayniqsa, temir yo‘l va port infratuzilmasi sohasidagi hamkorlikni chuqurlashtirishi uning 2030-yilga kelib tranzit salohiyatini yiliga 22 million tonnaga yetkazish bo‘yicha keng qamrovli maqsadlariga mos keladi.   Tahlil bilan Caspian Policy Center saytida batafsil tanishing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Hamza Boltayev va Islomxon Gafarov rahbarligida tayyorlangan IXTI amaliyotchisi Samandar Soliyevning ushbu tahliliy sharhi Abduqodir Husanovning “Manchester Siti”ga o‘tishining keng qamrovli oqibatlarini ko‘rib chiqadi va uni Buyuk Britaniyaning O‘zbekistondagi “yumshoq kuch” strategiyasining muhim vositasi sifatida tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, bu transfer oddiy futbol bitimi bo‘lib ko‘rinishi mumkin, biroq u Buyuk Britaniyaning Markaziy Osiyodagi ommaviy diplomatiyasiga yondashuvida yuz bergan nozik, ammo sezilarli o‘zgarishga mos keladi. Buyuk Britaniya an’anaviy ravishda mintaqa bilan madaniy tashabbuslar va tillarni targ‘ib qilish orqali aloqa o‘rnatib kelgan bo‘lsa-da, futbolning “yumshoq kuch” strategiyasiga kiritilishi Angliya Premer-ligasining ulkan mashhurligidan foydalanuvchi yangi yondashuvni aks ettiradi. Husanov transferi atrofidagi keng qamrovli media faolligi, ayniqsa klubning o‘zbek auditoriyasi bilan maqsadli ishlashi raqamli diplomatiya, sport marketingi va xalqaro ta’sirning tobora kuchayib borayotgan o‘zaro bog‘liqligini ko‘rsatib beradi.   So‘ngra, muallif Buyuk Britaniyaning Britaniya Kengashi, diplomatik vakolatxonalar va ishbilarmonlik tarmoqlari kabi institutsional mexanizmlardan jamoatchilik fikrini shakllantirish va o‘zining global nufuzini mustahkamlash uchun qanday foydalanayotganini tahlil qiladi. U Britaniya Kengashining Britaniya ta’limiga kirish imkoniyatlarini kengaytirish va o‘zbek yoshlari orasida ingliz tili bilimini oshirishdagi rolini ta’kidlab, IELTS imtihonini muvaffaqiyatli topshirish ko‘rsatkichlari sezilarli darajada o‘sganini misol keltiradi. Tahliliy maqolada, shuningdek, Buyuk Britaniya va O‘zbekiston o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar kengayib borayotgani, savdo aylanmasi va Britaniyaning turli sohalarga kiritayotgan investitsiyalari ko‘payib borayotgani qayd etilgan. Futbol misli ko‘rilmagan muloqot vositasi sifatida ushbu diplomatik sa’y-harakatlarning davomi bo‘lib xizmat qilmoqda va “Manchester Siti”ning O‘zbekistondagi faoliyati madaniy aloqalarni mustahkamlash yo‘lidagi strategik qadam hisoblanadi. Muallif Buyuk Britaniyaning Markaziy Osiyoda yagona strategiyasi yo‘qligiga qaramay, “yumshoq kuch” mintaqada Britaniya ta’sirini saqlab qolishning muhim vositasi bo‘lib qolayotganini va Husanovning transferi ushbu rivojlanayotgan yondashuvda muhim bosqich bo‘lishi mumkinligini ta’kidlab, maqolasini yakunlaydi.   Kun.uz’da o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti katta ilmiy xodimi Nargiza Umarova AQSH tomonidan Eronga qarshi “maksimal bosim” kampaniyasining qayta boshlanishi oqibatlarini, xususan, uning Chabahor portiga va keng qamrovli mintaqaviy transport jarayonlariga ta’sirini tahlil qiladi. Uning tushuntirishicha, prezident Donald Trampning Eronga qarshi qat’iy sanksiyalarni tiklash to‘g‘risidagi qarori Hindistonning Markaziy Osiyo va Afg‘onistonga chiqishi uchun muhim darvoza vazifasini bajaradigan Chabahorga uzoq muddatli sarmoyalarini xavf ostiga qo‘yadi. Eron port operatsiyalariga qarshi chora ko‘rib, AQSH bilvosita Hindistonning geoiqtisodiy mavqeini zaiflashtirishi va ayni paytda Xitoyning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi doirasida rivojlanayotgan Pokistonning Gvadar portining strategik ustunligini kuchaytirishi mumkin. Bu Hindiston va Xitoy o‘rtasida mintaqaviy aloqalar va savdo yo‘llari uchun raqobatni yanada keskinlashtirishi mumkin.   Umarova xonim ta’kidlashicha, Hindiston ko‘p yillardan buyon Chabahorni modernizatsiya qilib kelmoqda va 2018-yilda “Shahid Beheshti” terminalini ishlatish uchun AQSH sanksiyalaridan ozod qilishga erishgan. Biroq, sanksiyalarning qayta tiklanishi tufayli Hindistonning portni modernizatsiya qilish uchun 370 million dollar sarmoya kiritish rejalari xavf ostida qolishi mumkin. Chabahor porti bir qator xalqaro transport tashabbuslarida, jumladan, “Shimol-Janub” xalqaro transport yo‘lagi va Markaziy Osiyo bilan Fors ko‘rfazi o‘rtasidagi savdoni rivojlantirishga hissa qo‘shadigan Ashxobod kelishuvida markaziy o‘rin egallaydi. Dengiz savdosida tashqi portlarga tayanadigan O‘zbekiston kabi davlatlar Chabahorning tranzit salohiyatidan foydalanishga katta qiziqish bildirmoqda. Portda rejalashtirilgan logistika markazini barpo etish O‘zbekistonning, ayniqsa, Hindiston bilan savdo hajmini sezilarli darajada oshirishi mumkin, bu yerda 2024-yilga kelib ikki tomonlama savdo hajmi 1 milliard dollarga yetishi kutilmoqda. Bundan tashqari, Pokiston bilan munosabatlarda keskinlikni boshdan kechirayotgan Afg‘oniston o‘zining dengiz savdosi uchun muqobil yo‘nalish sifatida Chabahorga tobora ko‘proq murojaat qilmoqda va Xof-Hirot temir yo‘lining qurilishi yakunlanishi aloqa imkoniyatlarini yanada kengaytirishi kutilmoqda.   Umarovaning ta’kidlashicha, agar AQSH sanksiyalarining qayta tiklanishi tufayli Chabahor faoliyati cheklansa, Markaziy Osiyo davlatlari va Afg‘onistonning dengiz yo‘llariga chiqish masalasida Pokistonga tayanishdan boshqa chorasi qolmaydi. Bu esa, o‘z navbatida, Islomobodning mintaqaviy transport tarmog‘idagi strategik ahamiyatini mustahkamlaydi va Xitoy-Pokiston iqtisodiy koridorining geosiyosiy ta’sirini kuchaytiradi. Xitoyning Gvadar portiga kiritgan sarmoyasi Chabahorning inqirozidan foyda ko‘radi, bu esa Pekinning mintaqaviy ta’sirini kuchaytiradi va shu bilan birga Hindistonning Markaziy Osiyo bilan quruqlikdagi aloqasiga putur yetkazadi. Bundan tashqari, mintaqaviy transport dinamikasining o‘zgarishi beixtiyor O‘zbekistonga foyda keltirishi mumkin, chunki uning Transafg‘on temir yo‘l koridori (Termiz-Mozori Sharif-Qobul-Peshovar) investorlar uchun yanada jozibador bo‘lib, uni amalga oshirishni tezlashtirishi mumkin. Umarovaning xulosasiga ko‘ra, Eronning iqtisodiy imkoniyatlarini cheklashga qaratilgan AQSH sanksiyalari rejimi Janubiy va Markaziy Osiyoning geosiyosiy va savdo manzarasini o‘zgartirib, mintaqaviy aloqalar uchun uzoq muddatli oqibatlarga olib keladi.   The Diplomat saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Yaqinda Kun.uz saytida e’lon qilingan tahliliy maqolada Afg‘oniston va Janubiy Osiyo tadqiqotlari markazi rahbari Hamza Boltayev hamda katta ilmiy xodim Islomxon Gafarov ta’kidlashicha, so‘nggi Myunxen xavfsizlik konferensiyasi dunyo tartibida jiddiy o‘zgarishga sabab bo‘ldi va Yevropa bilan AQSH o‘rtasidagi an’anaviy transatlantik ittifoqqa putur yetkazdi. Ularning fikricha, AQSH va Yevropa Ittifoqi tashqi siyosatidagi paydo bo‘lgan tafovut – masalan, Vashingtonning Ukraina bo‘yicha Rossiya bilan Yevropani chetlab o‘tgan holda to‘g‘ridan-to‘g‘ri muzokaralar olib borishi – Yevropa diplomatiyasining kelajak yo‘nalishi haqida muhim savollarni keltirib chiqarmoqda. Shu nuqtai nazardan, mualliflar Yevropa Ittifoqi Xitoy, Markaziy Osiyo, Yaqin Sharq va Janubiy Osiyo kabi asosiy o‘yinchilar va mintaqalar bilan o‘zaro munosabatlarini qanday qayta ko‘rib chiqishi va kattaroq strategik mustaqillikka erishishga intilishi mumkinligini tahlil qilmoqdalar.   Ularning taxminiga ko‘ra, Yevropa Xitoy, Eron va Afg‘onistonga nisbatan o‘z pozitsiyasini qayta ko‘rib chiqishi mumkin, chunki o‘tmishda uning siyosati ko‘p jihatdan AQSh ta’siri ostida shakllangan. Ular YeIning “Bir makon, bir yo‘l” kabi tashabbuslar orqali Xitoy bilan iqtisodiy aloqalarni chuqurlashtirishi, shuningdek, Vashington siyosatidan qat’i nazar, Eronga energetika hamkori sifatida yondashuvini qayta ko‘rib chiqishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Mualliflar, shuningdek, ilgari NATO aralashuvi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqilgan Afg‘onistonga endi Yevropa Ittifoqi yanada amaliy yondashuvi mumkinligini qayd etadilar. Bundan tashqari, ular Hindiston va Turkiya bilan munosabatlar rivojlanish dinamikasini ko‘rib chiqib, Bryussel strategik transport yo‘laklari va savdoni kengaytirishga ustuvor ahamiyat berishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Yakuniy xulosada, ular Yevropa jiddiy geosiyosiy qiyinchiliklarga duch kelayotgan bo‘lsa-da, bu o‘zgarishlar rivojlanayotgan mintaqaviy kuchlar bilan hamkorlikni mustahkamlash uchun ham imkoniyat yaratishini ta’kidlaydilar.   Kun.uz saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Doktor Islomxon Gafarov o‘z maqolasida Afg‘onistonni uch yildan ortiq vaqt nazorat qilib kelayotgan Tolibonning xalqaro miqyosda e’tirof etilishga erishish yo‘lidagi doimiy muammolarini tahlil qiladi. Muallifning ta’kidlashicha, Tolibon ichidagi kelishmovchiliklar, xususan, Qandag‘ariy va Kobul guruhlari o‘rtasidagi hokimiyat uchun kurash rejimning siyosiy birligini sezilarli darajada zaiflashtirib qo‘ygan. U mulla Haybatulloh Oxundzoda va Sirojiddin Haqqoniy o‘rtasidagi kelishmovchilik toliblarning boshqaruv uchun kengroq kurashining ramzi ekanini, bu esa o‘z navbatida Afg‘onistonning hukmron hokimiyatiga nisbatan global shubhalarni kuchaytirayotganini ta’kidlaydi.   U tan olinmaslik nafaqat ichki bo‘linishlar, balki Tolibonning Afg‘onistondagi turli etnik va siyosiy guruhlarni ifodalovchi inkluziv hukumat tuzishga qodir emasligi bilan ham bog‘liq ekanini ta’kidlaydi. Muallifning aytishicha, Tolibon ma’muriyatni keng asosda tuzganini da’vo qilsa-da, pushtunlarning hukmronligi uning rahbariyatining asosiy xususiyati bo‘lib qolmoqda, bu esa ham ichki ozchiliklarni, ham asosiy xalqaro o‘yinchilarni, xususan, AQSH va Yevropa Ittifoqini yanada uzoqlashtirmoqda. Bundan tashqari, uning ta’kidlashicha, Tolibonning ekstremizm bilan tarixiy aloqalari va uning “Tehrik-i-Tolibon Pokiston” (TTP) kabi guruhlar bilan aloqadorligi haqidagi shubhalar diplomatik qonuniylik uchun barqaror to‘siq bo‘lib xizmat qilmoqda.   Maqolada, shuningdek, tan olishning geosiyosiy jihatlari ko‘rib chiqiladi, aksariyat davlatlar ehtiyotkorlikni saqlab qolayotgan bo‘lsa-da, ularning ba’zilari, jumladan Xitoy, Rossiya va O‘zbekiston pragmatik hamkorlik sari qadam tashlayotgani ta’kidlanadi. Doktor Gafarovning fikricha, Xitoyning toliblar elchilarini qabul qilishi va O‘zbekistonning Kobul bilan iqtisodiy aloqalarining kengayishi mintaqaviy diplomatiyadagi ehtimoliy o‘zgarishlardan dalolat beradi, biroq rasmiy tan olinishga hali ham erishilmagan. Shu bilan birga, muallif Afg‘onistonning diplomatik maqomini shakllantirishda jahon ommaviy axborot vositalarining rolini ta’kidlab, xalqaro hamjamiyat e’tiborining Ukraina va Yaqin Sharqdagi mojarolarga qaratilishi Afg‘oniston maqomini muhokama qilishni yanada orqaga surganini qayd etadi.   Xulosa qilib aytganda, ekspertning ta’kidlashicha, Tolibonning jahon maydonida uzoq muddatli mavjudligi ichki siyosiy islohotlar, iqtisodiy barqarorlik va inson huquqlari, ayniqsa, ayollar ta’limiga nisbatan moslashuvchan yondashuvga bog‘liq. Uning fikricha, Afg‘oniston rahbariyati mintaqaviy infratuzilma loyihalari va iqtisodiy tashabbuslarga qiziqish bildirayotgan bo‘lsa-da, bu sa’y-harakatlar boshqaruvdagi kamchiliklar va global ishonchsizlik soyasida qolmoqda. Muallif, agar Tolibon ushbu asosiy muammolarni hal qilmasa, uning xalqaro qonuniylikka intilishi oson kurash bo‘lib qolmasligini ta’kidlaydi.   Maqolani The Diplomat saytida o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.

Professor Ibragim Mavlanovning tahliliy sharhi O‘zbekistonning rivojlangan mamlakatlar qatoriga kirishga intilishi doirasida uning eksport salohiyatini baholashga bag‘ishlangan. Muallif mamlakatning jahon eksportidagi ulushi uning global iqtisodiyotdagi o‘rnini aks ettiruvchi muhim makroiqtisodiy ko‘rsatkich ekanligini ta’kidlaydi. Hujjatda 1992-yildan boshlab O‘zbekiston eksportining o‘sish, turg‘unlik va keyinchalik tiklanish davrlarini qamrab olgan dinamikasi ko‘rib chiqiladi. Hukumatning strategik maqsadlari, jumladan, eksport hajmini 45 milliard dollarga yetkazishga qaratilgan “Yangi O‘zbekiston-2026” va “O‘zbekiston-2030” dasturlari, shuningdek, xalqaro iqtisodiy omillarning tashqi savdo rivojlanishiga ta’siri tahlil qilingan.   Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar bilan qiyosiy tahlil asosida muallif O‘zbekiston rivojlangan davlatlarning iqtisodiy standartlariga mos kelishi uchun eksport hajmini bir necha barobarga - yiliga 125-500 milliard dollargacha oshirish zarur, degan xulosaga keladi. Bu maqsadga erishish uchun nafaqat an’anaviy tovarlar eksportini ko‘paytirish, balki xizmatlar va intellektual mulk sohasini rivojlantirishga ham alohida e’tibor qaratish taklif etilmoqda. Hujjatda eksportning o‘sishi va mamlakatning xalqaro savdo aloqalarini mustahkamlash uchun qulay shart-sharoitlar yaratishda iqtisodiy diplomatiyaning hal qiluvchi roli ta’kidlanadi.   Hujjatni o‘qing   * Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.