O‘z maqolasida Rustam Maxmudov yashil o‘tish haqidagi zamonaviy munozara yanada chuqurroq va nochiziqli mulohazani talab etishini ta’kidlaydi. Muallif Yevropa Komissiyasining ta’riflariga asoslanib, yashil o‘tish nafaqat texnologik innovatsiyalarni, balki iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish modelining o‘zida ham tub o‘zgarishlarni nazarda tutishini qayd etadi. Biroq, Maxmudov mutaxassis sifatida e’tirof etganidek, hozirgi yondashuvlar ko‘pincha chiziqli mantiq domida qolmoqda – go‘yo gap yashirin ziddiyatlar va tarkibiy cheklovlarni hisobga olmagan holda bir tizimdan boshqasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘tish haqida ketayotgandek.
Maqolada sanoat inqiloblari davrida ildiz otgan “o‘sishparastlik” – ishlab chiqarishni miqdoriy ko‘paytirish mafkurasi hodisasiga alohida e’tibor qaratilgan. Maxmudov hatto yashil o‘tishning asosiy elementi bo‘lgan aylanma iqtisodiyot tarafdorlari ham ko‘pincha mahsuldorlik qarashlarining asiri bo‘lib qolayotganini asosli tarzda ko‘rsatib beradi. U aylanma modelni tanqidiy tahlil qilib, uning ziddiyatini ko‘rsatadi: amalda, cheksiz texnologik yangilanish va ommaviy iste’molni saqlab qolish litiy va nodir yer metallari kabi yangi resurslarni qazib olishning ko‘payishiga olib keladi, bu esa e’lon qilingan maqsadlarning haqiqiy barqarorligini shubha ostiga qo‘yadi.
Muallif ommaviy iste’mol mafkurasi, Yozef Shumpeter tomonidan tasvirlangan ijodiy buzg‘unchilik mexanizmlari va zamonaviy texnologik taraqqiyot mantig‘i o‘rtasidagi bog‘liqlikni batafsil yoritib beradi. Maxmudovning ta’kidlashicha, talabni doimiy ravishda rag‘batlantirmasdan va tovarlarning eskirishini tezlashtirmasdan, kapitalistik iqtisodiyot dinamikasi mumkin emas, demak, yashil o‘tish ham bu qonuniyatlardan chetda qola olmaydi. Shu nuqtai nazardan, u haqiqatan ham yopiq aylanma iqtisodiyotni barpo etish imkoniyatiga shubha bilan qaraydi, chunki resurslarni qayta ishlash jismoniy, termodinamik va iqtisodiy chegaralarga ega.
Nihoyat, ekspert ta’kidlashicha, yashil texnologiyalar foydalanish bosqichida chiqindilarni kamaytirishiga qaramay, qazib olish va ishlab chiqarish bosqichlarida sezilarli ekologik xarajatlar bilan birga keladi. Maxmudov litiy va nodir yer elementlarini qazib olishda ifloslanish darajasi yuqoriligi va elektromobillar ishlab chiqarishda uglerod izi ko‘pligi haqida ishonchli ma’lumotlarni keltiradi. Tahlilni yakunlar ekan, u nafaqat hozirgi yashil o‘tish modelining zaif tomonlarini aniqlash, balki uni takomillashtirishning yanada real yo‘llarini taklif etishga qodir bo‘lgan keyingi fundamental tadqiqotlar zarurligi haqida xulosa chiqaradi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
