Nargiza Umarovaning ushbu siyosiy tahlilida ta’kidlanishicha, Ozarbayjon Janubiy Osiyo va Yevropa o‘rtasidagi muhim bo‘g‘in sifatida o‘zini namoyon etib, aloqadorlik orqali Tolibon hukumati bilan munosabatlarini chuqurlashtirmoqda. Markazda 2018-yilda ishga tushirilgan va yangi tashabbuslar orqali qayta jonlantirilgan Lojuvard yo‘lagi joylashgan bo‘lib, u Afg‘onistonni Turkmaniston, Kaspiy dengizi, Janubiy Kavkaz va Turkiya orqali Yevropa tarmog‘iga bog‘laydi. Boku Lojuvard yo‘lagini O‘rta (Transkaspiy) yo‘lagining janubiy davomi sifatida talqin qilmoqda, bu esa Afg‘onistonga Yevropa bozorlariga muqobil yo‘llarni taqdim etadi va uning transkaspiy kemachiligiga integratsiyasini tezlashtiradi. Yaqinda bo‘lib o‘tgan yuqori darajadagi muloqotlar - 2025-yil iyulida IHT sammitidagi uchrashuvlar va Olot portiga tashrif - Ozarbayjonning Kobul bilan savdo, logistika va energetika sohasidagi hamkorlikni rivojlantirishga faol intilayotganidan dalolat beradi.
Tahlilda ushbu strategiyaga asos bo‘lgan Ozarbayjon va Turkmanistonning muhim sarmoyalari haqida batafsil ma’lumot berilgan: Bokuning Olot porti va Boku-Tbilisi-Kars temir yo‘li, Turkmanistonning Aqina va Andxoy bilan temir yo‘l aloqalari hamda Turkmanboshidagi yangilanishlar. Ushbu aktivlardan maksimal darajada foydalanish Lojuvard yo‘lagini Pokiston va Hindiston tomon kengaytirish uchun kuchli rag‘bat yaratadi. Biroq, bunday janubga intilish O‘zbekiston uchun geoiqtisodiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. Turkmaniston va Ozarbayjon orqali Kaspiy dengizi bo‘ylab Janubiy Osiyo-Yevropa yuklarini yo‘naltirish Toshkentning zaruriy trans-Yevroosiyo quruqlik ko‘prigi vazifasini bajarish rejasini susaytirishi mumkin, ayniqsa, agar Lojuvard yo‘lagi O‘zbekiston hududiga tayanmaydigan afg‘on qismlari bilan bog‘lansa.
Umarova ushbu raqobatni shakllantiruvchi bir nechta yo‘lak o‘zaro ta’sirlarini tahlil qiladi. Lojuvard yo‘lagini Hirot-Mozori Sharif orqali Kobul (Trans-Afg‘on) yo‘lagiga ulash uzoq vaqtdan beri muhokama qilinayotgan Besh Millat temir yo‘lini (Xitoy-Qirg‘iziston-Tojikiston-Afg‘oniston-Eron) jonlantirib, O‘zbekistonni chetlab o‘tishi va Sharq-G‘arb tranzitini qisqartirishi mumkin. Eron temir yo‘llarining Xofdan Hirotgacha va undan keyin Naybobodgacha parallel kengayishi Hindiston-Yevropa oqimlarini Eron va Turkiya orqali yanada yo‘naltirib, Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkaz tranzit daromadlarini kamaytiradi. Aksincha, Turkmaniston va Qozog‘iston tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan g‘arbiy Transafg‘on liniyasi (Torghundi-Hirot-Qandahor-Spin Boldak) Kobul yo‘lagi bilan raqobatlashishi va harakatni O‘zbekiston yo‘nalishlaridan uzoqroqqa qayta taqsimlashi mumkin.
Tahlil shunday xulosaga keladi: O‘zbekistonning eng yaxshi javobi mudofaa emas, balki hujumdir. Kobul yo‘lagini maksimal Markaziy Osiyo ishtiroki bilan tezlashtirish, uni Yevropa Ittifoqiga boradigan Shimoliy temir yo‘l yo‘nalishi bilan bog‘lash (Qozog‘iston tranzitini yiliga 20 million tonnagacha oshirish) va Bokuga O‘rta yo‘lakning Janubiy Osiyo ta’minot bazasini kengaytiruvchi Hindiston-Pokiston-Afg‘oniston-O‘zbekiston-Qozog‘iston-Ozarbayjon-Gruziya-Yevropa Ittifoqi qo‘shma multimodal yo‘lagini taklif qilish zarur. Shu bilan birga, Toshkent Xitoy-Afg‘oniston-Eronni O‘zbekiston va qo‘shni davlatlar orqali bog‘laydigan, Mozori Sharif-Hirot qismining tijorat salohiyatini ta’minlaydigan Besh Millat yo‘nalishiga muqobil variantni ilgari surishi kerak. Strategik yo‘nalish aniq: Kobul yo‘lagida birinchi bo‘lib harakat qilish ustunligini saqlab qolish, imkon qadar Qozog‘iston va Ozarbayjon bilan manfaatlarni muvofiqlashtirish va O‘zbekistonni Janubiy Osiyo-Yevropa quruqlik ko‘prigidan tarkibiy jihatdan chetga surib qo‘yadigan yo‘lak loyihalariga yo‘l qo‘ymaslik.
Central Asia – Caucasus Analystda o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
