Nargiza Umarovaning siyosiy tahlilida ta’kidlanishicha, AQShning Erondagi Chabahor portiga qarshi yangilangan sanksiyalari va Hindistonning Rossiya hamda YEOII bilan savdo aloqalarini chuqurlashtirishi Markaziy Osiyoning janubiy aloqa yo‘nalishlarini qayta shakllantirmoqda. O‘zbekiston Chabahorda logistika inshootlarini qurish imkoniyatlarini o‘rgangan bo‘lsa-da, bu rejalar amalga oshmadi. Bu esa port yana sanksiyalar ostida qolgani va Hindiston-Markaziy Osiyo savdosida kichik ulushga ega bo‘lgan mamlakat uchun foyda noaniq bo‘lib qolayotgani sababli Toshkentning ehtiyotkorligini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, Chabahor ShJXTY va Hindiston-Eron-Rossiya ta’minot zanjirlarining markazi bo‘lib qolmoqda, bu esa Ozarbayjon, Turkmaniston va boshqa davlatlarni ushbu yo‘nalishni saqlab qolishga undamoqda.
Shu sharoitda Toshkent muqobil variantga – Transafg‘on (Qobul) yo‘lagi orqali Janubiy Osiyoga tezroq, to‘g‘ridan-to‘g‘ri quruqlik ko‘prigiga e’tibor qaratmoqda. 2022-yildan boshlab O‘zbekiston Shimoliy Yevrosiyo-Janubiy Osiyo yetkazib berish muddatini taxminan 20 kungacha qisqartirishga mo‘ljallangan Belarus-Rossiya-Qozog‘iston-O‘zbekiston-Afg‘oniston-Pokiston multimodal yo‘nalishini ilgari surmoqda. Ushbu yo‘nalishning asosiy qismi 17-iyulda Afg‘oniston va Pokiston bilan texnik-iqtisodiy asoslash bo‘yicha imzolangan hukumatlararo kelishuv bilan qo‘llab-quvvatlanayotgan Termiz-Hayraton-Maydonshahr-Lo‘gar-Xarlachi temir yo‘lidir. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, yuk tashish hajmi 2030-yilga borib 22 million tonnaga, 2040-yilga kelib esa 34 million tonnaga yetishi mumkin, bunda yuklarning aksariyati yirik bozorlarga, shu jumladan Hindistonga tranzit qilinadi.
Umarova ta’kidlashicha, yo‘nalish tanlovi nafaqat logistik, balki strategik ahamiyatga ham ega. Lojuvard yo‘lagi va ShJXTY yo‘nalishlarini kengaytirish Janubiy Osiyo-Yevropa oqimlarini Kaspiy bo‘yi (Turkmaniston-Ozarbayjon) tomon yo‘naltirib, O‘zbekistonning trans-Yevrosiyo markazi sifatidagi rolini susaytirishi mumkin. Biroq, faol Qobul yo‘lagi Toshkentni eng qisqa Yevrosiyo-Janubiy Osiyo o‘qida mustahkamlaydi, Eron infratuzilmasiga qaramlikni kamaytiradi va Afg‘onistondagi siyosiy xatarni nazorat qilish sharti bilan Hindistonning xilma-xil quruqlik yo‘llari orqali kirish manfaatlariga mos keladi.
Tahlil pragmatik tavsiyalar bilan yakunlanadi: Qobul yo‘lagida birinchi bo‘lib va tezkor harakat qilish, bunda Markaziy Osiyoning keng ishtirokini ta’minlash; qo‘llab-quvvatlash va yuk oqimini ta’minlash uchun Nyu-Dehli bilan diplomatik muzokaralar olib borish; standartlar, jadvallar va moliyalashtirishni uyg‘unlashtirish uchun SHHT doirasida “yagona transport maydoni”ni rivojlantirish. Shu bilan birga, moslashuvchanlikni saqlab qolish uchun Chabahordagi imkoniyatlarni ochiq qoldirish, biroq uni O‘zbekistonning aloqadorligi, barqarorligi va tranzit daromadlarini maksimal darajada oshiradigan asosiy Transafg‘on strategiyasiga qo‘shimcha sifatida ko‘rib chiqish tavsiya etiladi.
Jamestown Foundation saytida o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
