Islomxon Gafarov va Hamza Boltayev o‘z tahliliy maqolasida Termiz-Mozori Sharif-Kobul-Peshovar temir yo‘l liniyasi ko‘pincha Markaziy va Janubiy Osiyodagi vaziyatni o‘zgartiradigan loyiha sifatida taqdim etilsa-da, u hamon haqiqatdan ko‘ra ko‘proq afsona bo‘lib qolayotganini ta’kidlaydilar. 2011-yilda Termiz-Mozori Sharif uchastkasining ochilishi dengizga chiqish imkoniyatiga ega bo‘lmagan Markaziy Osiyo davlatlariga Gvadar va Karachiga yo‘l ochishning nazariy istiqbolini ko‘rsatsa-da, Afg‘onistondagi murakkab siyosiy va xavfsizlik vaziyati, Tolibonning tan olinmagan maqomi va ISHID-XH kabi terroristik guruhlarning doimiy tahdidi loyihaning rivojlanishiga to‘sqinlik qilmoqda. Pokiston bilan chegaradagi keskinlik, chegaraning vaqti-vaqti bilan yopilishi va aprel oyida 80 000 dan ortiq afg‘onlarning deportatsiya qilinishi har qanday kengaytirilgan yo‘lakning zaifligini yanada oshirmoqda.
Bundan tashqari, tashqi o‘yinchilar temir yo‘lning markaziy ahamiyatini kamaytiradigan muqobil yo‘nalishlarni izlamoqdalar. Hindistonning Chobahordagi bazasi bilan Eron orqali o‘tadigan Shimol-Janub yo‘lagiga ustuvorlik berishi va Tehronning ushbu modelga strategik qiziqishi Pokiston bilan bog‘liq loyihadan sarmoyalarni chalg‘itmoqda. Xitoy transafg‘on aloqasini faqat CPEC’ga qo‘shimcha sifatida ko‘radi, ustuvorlik sifatida emas, Rossiya esa G‘arb sanksiyalari sharoitida bir nechta variantlar orasida ikkilanmoqda.
Markaziy Osiyoda ham milliy manfaatlar farq qiladi: Qozog‘iston va Turkmaniston O‘zbekistonni chetlab o‘tadigan yo‘nalishlarni afzal ko‘rsa, Qirg‘iziston va Tojikiston Xitoy qo‘llab-quvvatlaydigan yo‘laklarga e’tibor qaratmoqda. Faqat O‘zbekiston Termiz-Mozori Sharif liniyasi qurilishini yakunlab, sezilarli yutuqlarga erishdi, ammo hatto Toshkent ham Eron bilan yaqinroq hamkorlik dengiz portlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri yo‘l ochishini tan olmoqda. Xulosa qilib, mualliflar koridorning kelajagi Afg‘oniston, Pokiston va Eron – o‘zaro ishonchsizlik va manfaatlar qarama-qarshiligi Transafg‘on koridorini samarali transport arteriyasiga emas, balki geosiyosiy xomxayolga aylantirish xavfini tug‘dirayotgan uchta “islom darvozasi” o‘rtasidagi strategik kelishuvga bog‘liq, degan fikrga kelishgan.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
