Rustam Maxmudovning “Valday” xalqaro munozara klubi uchun tahliliy maqolasi Yaqin Sharqni “Tolibon”ning 2021-yildan keyingi tashqi siyosiy legitimatsiya strategiyasining asosiy bo‘g‘ini sifatida tahlil qiladi. Muallifning asosiy faraziga ko‘ra, Fors ko‘rfazi arab monarxiyalari nafaqat o‘zlari uchun muhim hamkorlar, balki G‘arb va xalqaro institutlarga olib boruvchi potensial “ko‘prik” hamdir. Bu yo‘nalishda harakat izchillik va moslashuvchanlikni namoyon etmoqda: BAA, Qatar va Saudiya Arabistoni bilan rasmiy aloqalarni tiklash va kengaytirishdan tortib, 1990-yillarning og‘ir merosiga qaramay, Eron bilan ish kun tartibini shakllantirishgacha. Muhim bosqichlar – BAAda Tolibon elchisining ishonch yorliqlari qabul qilinishi, Sirojiddin Haqqoniy boshchiligidagi delegatsiyaning Abu-Dabiga tashrifi, BMT homiyligidagi Dohadagi uchrashuvda “Afg‘oniston hukumati”ning de-fakto ishtiroki va Kobuldagi Saudiya elchixonasi faoliyatining qayta tiklanishi; Eron yo‘nalishida esa - Tolibon diplomatining akkreditatsiyasi va 2025-yilda IRI Tashqi ishlar vaziri tashrifini o‘z ichiga oladi.
Ikkinchi yo‘nalish – “arab ko‘chasi” va Eron auditoriyasiga mo‘ljallangan narrativ strategiya. Bu Isroilning xatti-harakatlarini tizimli tanqid qilish va “Tolibon”ni “mas’uliyatli” aktyor sifatida o‘zini ko‘rsatish uchun xalqaro huquq tiliga (suverenitet, hududiy yaxlitlik) murojaat qilishni o‘z ichiga oladi. Mahmudov bu ritorikaning marosimiy xususiyatini ta’kidlaydi: u amaliy qadamlarga deyarli aylanmaydi, bu G‘arb va Ko‘rfazning an’anaviy elitalariga aloqalarni uzishni istamaslik bilan izohlanadi. Shu bilan birga, toliblar ISHID-Xuroson va narkobiznesga qarshi kurashga urg‘u berish orqali “pragmatiklar” obrazini yaratishga intilmoqda - bu xalqaro xavfsizlik kun tartibiga mos keladigan jihatlardir.
Uchinchi qatlam – Afg‘onistonning tranzit holati va tabiiy resurslari atrofidagi iqtisodiy o‘yin. Muallif Xitoyning neft-gaz va qazib olish sohalaridagi faollashuvi, litiyga bo‘lgan qiziqishi, shuningdek, mintaqaviy o‘yinchilarning faollashuvini qayd etadi. Eron savdoda yetakchi o‘rinlarga chiqmoqda (2024-yilda tovar aylanmasining o‘sishi minimal afg‘on eksporti bilan 3,197 milliard dollarga yetadi), BAA GAAC orqali aeroportlarni boshqarmoqda, Dubay esa afg‘on elitalarining moliyaviy va ishbilarmonlik markaziga aylanmoqda. Qatar Termiz-Mozori-Sharif-Kobul-Peshovar magistraliga (~5 milliard dollar) va Jabal Siraj sement loyihasiga (220 million dollar) potensial investor hisoblanadi. Ushbu tashabbuslar "Tolibon"ning mintaqaviy bog‘liqlik va iqtisodiy samara va’da qilish orqali tan olinish haqidagi dalillarini kuchaytirishga qaratilgan.
Asosiy cheklovchi omil – G‘arbning ayollar huquqlari bo‘yicha pozitsiyasi bo‘lib, u tan olinish uchun “chegara” yaratadi va hatto pragmatik Ko‘rfaz rejimlarini ham ushlab turadi. Saudiya Arabistoni, BAA va Qatar toliblarga ayollarning ta’lim olishi va ishlashiga qo‘yilgan taqiqlarni qabul qilib bo‘lmasligini ochiqchasiga bildirgan. “Tolibon”ning ichki ikkilanishi (“Qandahor” ko‘proq pragmatik “Kobul”ga qarshi konservativ yadro sifatida) liberallashtirishni to‘xtatib qo‘ymoqda. Shunga qaramay, Mahmudov imkoniyatlar oynasini ko‘radi: 2025-yil 3-iyulda IEAning Rossiya tomonidan tan olinishi, ehtimol, Eron va Xitoyning keyingi qadamlari “zanjirli reaksiya”ni keltirib chiqarishi va Ko‘rfaz o‘yinchilari hamda G‘arb poytaxtlarining bir qismini tan olmaslik xarajatlarini qayta baholashga undashi mumkin. Bunday ssenariyda, agar kuchlar muvozanati va tranzit-resurs rag‘batlari obro‘-e’tibor xarajatlaridan ustun kelsa, ayollar huquqlari masalasi faqat so‘z darajasida qolishi mumkin.
“Valday” xalqaro munozara klubi saytida o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
