Aziza Muxammedova va hammuallif Jalol Ud Din Kakarning ushbu siyosiy tahlili Bagram aviabazasi bo‘yicha bahslarni Afg‘onistondan chiqib ketilganidan keyingi vaziyatda ko‘rib chiqadi. AQSh chiqib ketganidan to‘rt yil o‘tgach, Prezident Donald Trampning 2025-yilda Bagramni “qaytarib olish” haqidagi bayonoti Xitoyning yuksalishi va Markaziy hamda Janubiy Osiyo chegarasidagi strategik tayanch nuqtasini yo‘qotishi tufayli AQShning davom etayotgan xavotirlarini aks ettiradi. Mualliflar bu g‘oyaning asl manbasini Kongress a’zosi Maykl Valsning 2021-yildagi ogohlantirishlariga bog‘laydilar. Vals Bagramdan voz kechish Xitoy, Rossiyaning janubi, Eron va yadro quroliga ega Pokiston oldidagi noyob ta’sir vositasini yo‘qotishga olib kelishini ta’kidlagan edi. Keyinchalik Tramp bu fikrni geografik jihatdan biroz bo‘rttirib bo‘lsa-da, yanada kuchaytirdi.
Mualliflar Bagramning ikki tomonlama mohiyatini ta’kidlaydilar: bir vaqtlar Sovet Ittifoqi qurgan, AQSh kengaytirgan, ikkita uchish-qo‘nish yo‘lagi va o‘n minglab xodimga ega ulkan bazadan endi Tolibon hokimiyati va Vashingtonning shoshilinch chiqib ketishi ramziga aylandi. AQSh nazoratini qayta o‘rnatishga urinish Tolibon mudofaa rahbari Fasihuddin Fitrat tomonidan ochiq aytilgan qat’iy chegaralar va guruhning suverenitet haqidagi keng qamrovli qarashlariga zid keladi. Afg‘onistonning iqtisodiy inqirozi, yordamga qaramligi va aktivlarning muzlatilishi nazariy jihatdan muzokaralar uchun imkoniyat yaratsa-da (gumanitar yordam, sanksiyalarni yengillashtirish, sayohat cheklovlarini bekor qilish kabi), mualliflar bunday yon berishlar xalqaro miqyosda yakkalangan rejimni qonuniylashtirish va inson huquqlarini, ayniqsa ayollar huquqlarini poymol qilishni kuchaytirish xavfini tug‘dirishidan ogohlantiradilar.
Ikkinchi strategik to‘siq – Xitoyning kengayib borayotgan ishtiroki. Pekinning erta diplomatik aloqalar o‘rnatishi, investitsiya signallari va Afg‘onistonning tabiiy boyliklariga qiziqishi G‘arbning ta’sirini kamaytiradi va Tolibonga AQSh bilan munosabatlarga muqobil variantlarni taqdim etadi. Pokistonning roli Vashingtonning harakat maydonini yanada toraytiradi: Islomobodning ham Pekin, ham Tolibon bilan aloqalari AQShning Bagramga qaytishini qo‘llab-quvvatlashni strategik jihatdan qimmatga tushiradi, garchi nazariy jihatdan Pokiston bosim o‘tkaza olishi mumkin bo‘lsa-da.
Tahlil xulosasiga ko‘ra, Vashington qabul qilishi qiyin bo‘lgan uzoq muddatli siyosiy kelishuvlarsiz Bagramni qayta egallash ehtimoli juda past. Keng ma’noda, bu voqea mintaqada AQSH-Xitoy raqobatining bir ko‘rinishi hisoblanadi. Mualliflarning fikricha, amaliy siyosat bazani qayta tiklashdan ko‘ra, puxta o‘ylangan diplomatiya, maqsadli gumanitar va iqtisodiy vositalar hamda Tolibonni amalda tan olmasdan ta’sirni saqlab qoladigan mintaqaviy ishtirokchilar bilan hamkorlikka asoslanishi kerak.
World Geostrategic Insights saytida o‘qing
Jalol Ud Din Kakar – Pokistondagi Lahor universiteti Integratsiyalashgan ijtimoiy fanlar maktabining xalqaro munosabatlar bo‘yicha falsafa doktori (PhD) talabasi hamda Xavfsizlik strategiyasi va siyosatini tadqiq qilish markazining ilmiy xodimi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
