O‘zining so‘nggi tahliliy sharhida doktor Islomxon Gafarov Tolibon Afg‘onistonning mineral boyliklarini strategik diplomatik vosita sifatida qanday qayta yo‘naltirayotganiga batafsil baho beradi. Xalqaro yordamning to‘xtatilishi, mablag‘larning muzlatilishi va afyun iqtisodiyotining yo‘q qilinishiga duch kelgan Tolibon rahbariyati mamlakatdagi mis, litiy, temir rudasi va uranning ulkan o‘zlashtirilmagan zaxiralariga e’tibor qaratdi. Biroq, doktor Gafarovning fikriga ko‘ra, “Tolibon” darhol keng ko‘lamli qazib olishni boshlash o‘rniga, xalqaro e’tirofga erishish yo‘lida tabiiy resurslardan siyosiy kapital sifatida foydalanishda ehtiyotkorlik bilan yondashgan.
Afg‘oniston yer osti boyliklarining salohiyati ulkan: butun mamlakat bo‘ylab 1400 dan ortiq kon topilgan, Mes-Aynakdagi mis zaxiralari 50 milliard dollardan ortiq baholanmoqda, litiy zaxiralari esa global yashil energiyaga o‘tish uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega hisoblanadi. Ushbu soha allaqachon 7 milliard dollarga yaqin xorijiy sarmoyalarni jalb qilgan va rasman 150 ming kishini ish bilan ta’minlagan bo‘lsa-da, Tolibon bu resurslarga birinchi navbatda iqtisodiy boylik sifatida emas, balki geosiyosiy vosita sifatida qaraydi. Hisobotda ta’kidlanishicha, tashkilot qazib olish bo‘yicha ikki tomonlama kelishuvlarni huquqiy asoslar bo‘yicha kengroq muzokaralar bilan bog‘laydi, Afg‘onistonning eng muhim mineral resurslariga kirish cheklangan xalqaro hamkorlikka yoki hatto tan olinishga yo‘l ochishi mumkinligini nazarda tutadi.
Doktor Gafarov asosiy tashqi o‘yinchilarning rolini ta’riflaydi – birinchi navbatda Xitoy, uning davlat kompaniyalari neft va mis qazib olish bo‘yicha uzoq muddatli shartnomalar tuzgan va hozirda litiy qazib olish bo‘yicha konsessiyalar bo‘yicha muzokaralar olib bormoqda. Xitoyning manfaati ham iqtisodiy, ham strategik xususiyatga ega bo‘lib, “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi va texnologik ta’minot zanjirlarini mustahkamlash bilan bog‘liq. Pokiston bilan munosabatlarda keskinlik kuchayib borayotgan va yadro sektorini kengaytirishga intilayotgan Hindiston afg‘on uraniga qiziqish bildirmoqda. Rossiya, Eron va Pokiston faol harakat qilayotgan bo‘lsa-da, resurslar sohasidagi hamkorlikka kengroq strategik nuqtai nazardan, jumladan, tranzit infratuzilmasi va mintaqaviy kuch muvozanati orqali yondashmoqda. O‘zbekiston esa foydali qazilmalarni qayta ishlash korxonalari, transchegaraviy logistika va texnik salohiyatni oshirish orqali yordam ko‘rsatish uchun qulay imkoniyatlarga ega.
Tahliliy ma’lumotda Afg‘onistonning qazib olish sohasi, garchi rivojlanmagan bo‘lsa-da, Tolibonning yashirin diplomatiyasining markaziy unsuri bo‘lib qolgani haqida xulosa qilingan. Eksklyuziv hamkorlikdan qochib, ko‘p yo‘nalishli o‘zaro aloqa strategiyasiga amal qilgan holda, Tolibon to‘liq yon bermasdan, qiziqish uyg‘otish uchun tabiiy resurslardan foydalanmoqda. Doktor Gafarovning fikricha, bu strategiya moliyaviy omon qolish chegarasidan chiqib, resurs diplomatiyasi orqali siyosiy qonuniylikni puxta qurishga urinishni aks ettiradi – nafaqat shartnomalar tuzish, balki tan olinishga ham intilish.
“Geopolitical Monitor”da o‘qing
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
