13-maydan 16-maygacha Fors ko‘rfazi davlatlariga tashrifi bilan Donald Tramp Oq uyga qaytganidan so‘ng birinchi marta Yevropadan tashqariga chiqdi (Papa Fransiskning dafn marosimiga Rimga safari bundan mustasno). Safar Saudiya Arabistoni, Qatar va BAAni qamrab oldi, biroq Isroilning chetlatilishi va Suriyaning yangi rahbari bilan kutilmagan uchrashuv e’tiborni tortdi. Bu qadamlar Amerika ma’muriyatining Yaqin Sharq strategiyasini qayta yo‘naltirish va e’tiborni arab monarxiyalariga qaratish istagidan darak beradi.
Uchrashuvning iqtisodiy kun tartibi misli ko‘rilmagan darajada keng ko‘lamli bo‘ldi: Ar-Riyodda Saudiya Arabistoni Amerika iqtisodiyotiga taxminan 600 milliard dollar sarmoya kiritishga va’da berdi. Sun’iy intellekt uchun ma’lumotlarni qayta ishlash markazlarini rivojlantirish, yirik mudofaa xaridlari (140 milliard dollardan ortiq) va Google, Oracle hamda Uber ishtirokidagi texnologik loyihalarga sarmoya kiritish masalalari muhokama qilindi.
Qatardagi bosqich ham shunga o‘xshash natijalarni ko‘rsatdi: tomonlarning majburiyatlari 1,2 trillion dollardan oshdi. Ular orasida Qatar Airways aviakompaniyasining qariyb 100 milliard dollarlik 200 dan ortiq Boeing samolyotlariga buyurtmasi alohida ajralib turadi. Bundan tashqari, uchuvchisiz uchish apparatlarini yetkazib berish va Amerika harbiy obyektlarini moliyalashtirish, xususan, Al-Udeyd aviabazasini modernizatsiya qilish bo‘yicha kelishuvlar imzolandi.
BAA ham texnologiya, sun’iy intellekt va energetikaga e’tibor qaratgan holda kelgusi o‘n yil ichida 1,4 trillion dollardan ortiq sarmoya kiritishga tayyorligini tasdiqladi. 200 milliard dollardan ortiq bitimlarga ExxonMobil va Occidental Petroleum neft kompaniyalarining Abu-Dabi bilan qariyb 60 milliard dollarlik sanoat shartnomalari qo‘shildi.
Kapital oqimini tezlashtirish uchun Vashington Xorijiy investitsiyalar qo‘mitasi qoidalarini oldindan yumshatdi. Bu esa ma’muriyatning hatto iqtisodiyotning nozik sohalarida ham Ko‘rfaz ittifoqchilariga yordam berishga tayyorligini ko‘rsatadi.
Tashrifning siyosiy jihati ham muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Isroilning yo‘nalishdan chetlatilishi va maxsus vakil Stiv Uitkoffning keskin bayonotlari Isroil rahbariyatining G‘azo mojarosi va Falastin bilan munosabatlarni normallashtirish bo‘yicha qarorlaridan norozilik kuchayib borayotganini ko‘rsatadi.
AQShning Suriya rahbariyati bilan aloqalari va e’lon qilingan sanksiyalarning bekor qilinishi 2000-yillardan beri Damashqni mintaqaviy muloqotga qayta jalb etish bo‘yicha birinchi qadam bo‘ldi. Bu Saudiya Arabistoni va Turkiyaning Amerika siyosatiga ta’sirini aks ettiradi va Suriyada barqarorlikni ta’minlash uchun yangi imkoniyatlar ochadi.
Eron masalasida Vashington Tehronning yadroviy ambitsiyalardan voz kechishiga qarab "maksimal bosim" yoki kelishuvni va’da qilib, muzokaralarni faol qo‘llab-quvvatladi. O‘z navbatida, Eron sanksiyalarni bekor qilish evaziga yuqori boyitilgan uran zaxiralarini yo‘q qilishga tayyor ekanligini bildirdi. Bu esa mintaqaviy ziddiyatlarni yumshatish uchun zamin yaratadi.
Turne yakunlari bo‘yicha Falastin-Isroil masalasida siljish kuzatilmadi: Tramp faqat G‘azo aholisi uchun yaxshiroq hayot zarurligini ta’kidlab, vaziyatni hal qilishning aniq mexanizmlarini taklif etmadi. Bu fonda Netanyaxu pozitsiyasining qat’iyligi kelishuvlarga erishish qiyinligini yana bir bor tasdiqladi.
Umuman olganda, Donald Trampning may oyidagi Yaqin Sharqqa safari deklaratsiyalardan keng ko‘lamli iqtisodiy va harbiy kelishuvlargacha bo‘lgan o‘zaro hamkorlikning yangi modelini namoyish etdi. 4 trillion dollardan ortiq shartnomalarning umumiy hajmi AQShning mintaqadagi mavqeini mustahkamlaydi va tashqi siyosatni arab monarxiyalari bilan mustahkam strategik ittifoqlarga yo‘naltirishga xizmat qiladi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
