Aziza Muxammedova, Jalol Ud Din Kakar va Zil E Huma hammuallifligidagi ushbu siyosiy tahlilda Pokistonning Afg‘onistondagi jangari vositachilariga uzoq vaqtdan beri tayanishi “bumerang effekti” nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. Bu g‘oyaga ko‘ra, qisqa muddatli strategik qarorlar oxir-oqibat ularni qabul qilgan davlat xavfsizligiga putur yetkazish uchun qaytadi. Mualliflar Durand chizig‘ini ham geografik, ham ramziy boshlang‘ich nuqta sifatida olib, Pokistonning Afg‘onistonda “strategik chuqurlik” izlashi bilan birgalikda bu hal etilmagan mustamlaka davridagi chegara mojarosi qanday qilib Islomobod endi samarali boshqara olmaydigan xavfsizlik muhitini yaratganini kuzatadilar. Tahlilda Kobul va Islomobod o‘rtasidagi hozirgi transchegaraviy keskinlik, javob zarbalari va o‘zaro ayblovlar ushbu uzoq tarixdagi vositachi urushlar va noto‘g‘ri hisoblangan geosiyosiy muhandislik bilan bog‘lanadi.
Mualliflar Pokistonning Tolibonni erta tan olishi va doimiy qo‘llab-quvvatlashi, jumladan, sovetlarga qarshi jihod paytida va keyinchalik Kobulda “do‘stona” rejim sifatida, Hindiston ta’siriga qarshi turish va qo‘shni mamlakatda bo‘ysunuvchan hukumatga ega bo‘lish istagi bilan bog‘liqligini ko‘rsatadilar. Biroq vaqt o‘tishi bilan bu mo‘ljallangan vosita o‘zining ustuvor yo‘nalishlariga ega bo‘lgan mustaqil kuchga aylandi. Tolibonning Durand chizig‘ida murosaga kelishdan bosh tortishi, afg‘on pushtun millatchiligining davom etishi va Kobulning Xitoy, Rossiya, Qatar va hatto Hindiston bilan tashqi aloqalarni xilma-xil qilishi asta-sekin Pokistonning ta’sirini yo‘qqa chiqardi. Tahlilda bu jarayon strategik orqaga tepishning yorqin misoli sifatida tasvirlanadi: bir paytlar ishonchli vakilning yuksalishini shakllantirgan homiy endi uning xavfsizlik talablarini to‘liq qondirishni istamaydigan qo‘shnisi bilan to‘qnash kelmoqda.
Tahlilning asosiy e’tibori Tehrik-i-Taliban Pokiston (TTP)ning Pokiston ichki xavfsizligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri tahdid sifatida paydo bo‘lishiga qaratilgan. Global terrorizm indeksiga tayanib, mualliflar 2023-yildan beri TTP faolligi 91 foizga oshganini, 2024-yilda Tolibon hokimiyatga qaytganidan keyin 482 ta hujum qayd etilganini ta’kidlaydilar. Ularning fikricha, chegaraning narigi tomonidagi xavfsiz boshpanalar va Kobulning TTPga keskin qarshilik ko‘rsatishni istamasligi guruhga dalda bergan. Shu bilan birga, Kobul Islomobodni IS-K bilan aloqada ayblamoqda, Pokiston esa Afg‘onistonni TTP va BLAdan vositachi sifatida foydalanganlikda ayblamoqda. Bu o‘zaro ayblov o‘yini ishonchsizlikni mustahkamlaydi va Durand chizig‘i bo‘ylab takrorlanuvchi to‘qnashuvlarni kuchaytiradi.
Xulosada aytilishicha, Pokiston hozirda o‘zining vositachilarga asoslangan doktrinasining to‘liq haqini to‘lamoqda. Xavfsiz g‘arbiy qanot o‘rniga, Islomobod dushmanona yoki eng yaxshi holatda ishonchsiz qo‘shniga duch kelmoqda, Xayber-Paxtunxva va Balujistonda jangari zo‘ravonlik kuchaymoqda va Xitoy-Pokiston iqtisodiy yo‘lagi kabi asosiy loyihalarga bosim ortmoqda. Harbiy va siyosiy e’tiborni g‘arbiy chegaraga qaratish zarurati, xuddi Hindiston Kobuldagi diplomatik ishtirokini kuchaytirgani kabi, Pokistonning strategik holatini yanada murakkablashtiradi. Mualliflarning ta’kidlashicha, bu “bumerang effekti” nafaqat uzoq muddatli strategiya sifatida vositachi urushning chegaralarini fosh qiladi, balki Pokistonning fuqarolik-harbiy qarorlar qabul qilishi va hamkorlikka asoslangan, qoidalarga bo‘ysunuvchi mintaqaviy xavfsizlik kelishuvlariga o‘tishning dolzarb zarurati haqida ham fundamental savollarni keltirib chiqaradi.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
