2015-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti 2030-yilgacha bo‘lgan davrda Barqaror rivojlanish kun tartibini amalga oshirish boshlanganini e’lon qildi. Bunda qashshoqlikni kamaytirish, atrof-muhitni muhofaza qilish va hayot sifatini yaxshilash kabi global muammolarni hal qilish uchun 17 ta Barqaror rivojlanish maqsadlari (BRM) va 169 ta aniq vazifalar belgilab berildi. O‘zbekiston BRMni o‘z milliy strategiyalari va siyosiy doiralariga singdirib, ushbu global tashabbusga sodiqligini namoyish etdi.

 

193 a’zo davlat tomonidan konsensus asosida qabul qilingan BRMlar iqtisodiyot, jamiyat va atrof-muhit kabi uchta asosiy ustunga asoslangan. Ushbu maqsadlarga erishish zaif tomonlarni aniqlash, siyosiy chora-tadbirlarning ustuvorligini belgilash va resurslarni samarali taqsimlash uchun har bir davlat tomonidan puxta monitoring va baholashni talab etadi.

 

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish, sog‘liqni saqlash va ta’lim tizimlarini takomillashtirish, tabiiy resurslarni muhofaza qilish va davlat institutlarini mustahkamlashga qaratilgan muhim islohotlar amalga oshirildi. Ushbu

sa’y-harakatlarga qaramay, BRMga erishish jamiyat va hukumatning turli sektorlari tomonidan yanada muvofiqlashtirilgan harakatlarni talab qiladigan murakkab va uzoq muddatli vazifa bo‘lib qolmoqda.

 

Ushbu sharh O‘zbekistonning bugungi kunda BRMga erishishdagi yutuqlari haqida qisqacha ma’lumot beruvchi kirish hujjati vazifasini o‘taydi. U yutuqlar va mavjud muammolarni ta’kidlash uchun asosiy ma’lumotlar va hukumat tashabbuslariga tayanadi. Hujjatning maqsadi O‘zbekiston o‘z taraqqiyot yo‘nalishini global barqaror rivojlanish maqsadlari bilan yanada uyg‘unlashtirishi mumkinligi haqida tasavvur berishdan iborat.

 

O‘zbekiston BRMga erishishda o‘rtacha taraqqiyotni namoyish etib, hozirda 167 mamlakat orasida 70,6 ball bilan 81-o‘rinni egallagan. Bu Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo bo‘yicha o‘rtacha mintaqaviy ko‘rsatkich 69,2 dan biroz yuqoridir. Ushbu nisbiy taraqqiyotga qaramay, mamlakatning alohida BRMlar bo‘yicha ko‘rsatkichlari ziddiyatli bo‘lib qolmoqda.

 

Ochlikni bartaraf etish, salomatlik va farovonlik, toza suv va sanitariya, arzon energiya, shaharlarning barqaror rivojlanishi, quruqlik ekotizimlarini saqlash va samarali institutlarni yaratish kabi muhim sohalarda asosiy muammolar saqlanib qolmoqda. Bu muammolarni hal etish shoshilinch va aniq maqsadga qaratilgan siyosiy choralarni talab etadi.

 

Bundan tashqari, O‘zbekiston ta’lim sifatini oshirish, gender tengligini ilgari surish, bandlik imkoniyatlarini kengaytirish, sanoat innovatsiyalarini rag‘batlantirish va xalqaro hamkorlikni mustahkamlashda jiddiy to‘siqlarga duch kelmoqda. Bu omillar inklyuziv va barqaror rivojlanishni ta’minlash uchun zarurdir. Kambag‘allik va tengsizlikni qisqartirish, mas’uliyatli iste’mol va iqlimni muhofaza qilish choralarini rag‘batlantirish bo‘yicha sezilarli yutuqlarga erishilgan bo‘lsa-da, bu yutuqlar hali barqaror emas. Butun mamlakat miqyosida uzoq muddatli barqarorlik va adolatli o‘sishni ta’minlash uchun izchil, muvofiqlashtirilgan sa’y-harakatlar zarur[1].

 

 

Taraqqiyot jadvali nafaqat O‘zbekistonning BRM bo‘yicha ko‘rsatkichlarini, balki mamlakatning rivojlanish yo‘nalishi haqida muhim tasavvur beradigan asosiy taraqqiyot tendensiyalarini ham aks ettiradi. Qizil rang bilan belgilangan 11-BRM (barqaror shaharlar va aholi punktlari) alohida tashvish uyg‘otadi, chunki u pasayish tendensiyasini ko‘rsatadi. Bu esa ushbu sohadagi ko‘rsatkichlarning yomonlashganini anglatadi va zudlik bilan aniq maqsadga yo‘naltirilgan siyosiy choralar ko‘rish zarurligini ko‘rsatadi.

 

Aksariyat BRMlar to‘q sariq toifaga kiradi, bu esa turg‘unlikdan dalolat beradi. Ushbu toifaga 2-BRM (ochlikni yo‘q qilish), 7-BRM (toza energiya), 8-BRM (munosib ish), 9-BRM (sanoatlashtirish va innovatsiyalar), 12-BRM (mas’uliyatli iste’mol), 15-BRM (quruqlik ekotizimlari) va 16-BRM (tinchlik va institutlar) kiradi. Bunday keng ko‘lamli maqsadlarga erishishdagi sustkashlik taraqqiyot juda sekin ketayotganini yoki umuman ketmayotganini ko‘rsatadi. Bu esa tizimli muammolar, jumladan, sust amalga oshirish, moliyalashtirishning yetishmasligi yoki institutsional samarasizlik bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

 

Aksincha, bir nechta BRMlar mo‘tadil yaxshilanishni ko‘rsatmoqda. Bular 1-BRM (qashshoqlikni tugatish), 3-BRM (sog‘lom hayot), 4-BRM (sifatli ta’lim), 5-BRM (gender tengligi), 6-BRM (toza suv), 9-BRM (sanoatlashtirish va innovatsiyalar) hamda 17-BRM (hamkorlik aloqalari) bo‘lib, och sariq rangda ifodalangan. Bu tendensiyalar, ayniqsa qashshoqlikni kamaytirish va asosiy xizmatlarni kengaytirish sohasida asta-sekin rivojlanishdan dalolat beradi. Shu bilan birga, 10-BRM (tengsizlikni kamaytirish) kulrang rang bilan belgilangan, bu ma’lumot yetishmasligini anglatadi va ma’lumotlarni to‘plash yoki kuzatish imkoniyatlari bilan bog‘liq muammolarni aks ettirishi mumkin.

 

O‘zbekiston qashshoqlikni kamaytirish, asosiy sog‘liqni saqlash xizmatlaridan foydalanish imkoniyati, ta’lim qamrovi, elektr energiyasi va toza suvga kirish imkoniyatini kengaytirish kabi bir qator sohalarda sezilarli yutuqlarga erishdi. Ushbu yutuqlarga qaramay, jiddiy muammolar saqlanib qolmoqda, chunki BRMning ko‘plab maqsadlarida turg‘unlik yoki yetarli bo‘lmagan rivojlanish kuzatilmoqda. Oziq-ovqat sifati, yuqumli bo‘lmagan kasalliklar, gender tengligi, suv resurslarini boshqarish, toza energiyaga o‘tish, mehnat huquqlari, innovatsiyalar, tengsizlik, atrof-muhit yomonlashuvi, boshqaruv va statistik salohiyat kabi sohalar zudlik bilan siyosiy e’tibor talab qiladi.

 

O‘zbekistonning BRM sohasidagi yutuqlari BRMga erishish uchun mustahkam poydevor yaratsa-da, orqada qolayotgan sohalarda taraqqiyotni rag‘batlantirish uchun ko‘p tarmoqli islohotlarni jadallashtirish va investitsiyalarni ko‘paytirish zarur. 2030-yilgacha Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish uchun siyosatchilar samarali boshqaruv, ma’lumotlarga asoslangan monitoring va xalqaro hamkorlik bilan qo‘llab-quvvatlanadigan inklyuziv va “yashil” yondashuvlarga ustuvorlik berishlari lozim.

 

[1] Sachs, J.D., Lafortune, G., Fuller, G. (2024). The SDGs and the UN Summit of the Future. Sustainable

Development Report 2024. Paris: SDSN, Dublin: Dublin University Press. doi:10.25546/108572. Режим доступа: https://dashboards.sdgindex.org/static/profiles/pdfs/SDR-2024-uzbekistan.pdf