Muallif: Zulxumor Maxmudova

 

So‘nggi yillarda xalqaro maydonda geosiyosiy kuch markazlarining qayta shakllanishi, yangi mintaqaviy bloklar va strategik ittifoqlarning paydo bo‘lishi Markaziy Osiyo mamlakatlarini tashqi siyosatda ko‘pvektorlikni kuchaytirishga undamoqda. Shu jarayonda Turkiy Davlatlar Tashkiloti (TDT) tobora muhim integratsion platformaga aylanib, turkiy dunyo mamlakatlarini siyosiy, iqtisodiy va madaniy jihatdan birlashtiruvchi asosiy tuzilmaga aylandi. O‘zbekiston bu jarayonlarda faol ishtirok etib, tashkilot doirasidagi hamkorlikni mustahkamlash orqali o‘z milliy manfaatlarini ilgari surmoqda.

 

2025-yil 9-oktabr kuni Gabala (Ozarbayjon) shahrida bo‘lib o‘tgan TDTning o‘n ikkinchi sammiti tashkilot faoliyatidagi navbatdagi strategik bosqichni boshlab berdi. Sammitda muhokama qilingan asosiy masalalar — mintaqaviy xavfsizlik, transport-kommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish, savdo aloqalarini kengaytirish va energetika integratsiyasi — TDTni global siyosatda muvozanatli, o‘zaro manfaatli hamkorlik modeli sifatida mustahkamlashga xizmat qildi.

 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev sammitdagi nutqida turkiy davlatlar o‘rtasidagi birdamlikni mustahkamlash, savdo-iqtisodiy hamkorlikni yangi bosqichga olib chiqish, yashil energetika va raqamli iqtisodiyot sohalarida qo‘shma loyihalarni kengaytirish zarurligini alohida ta’kidladi. Prezidentning “Turkiy dunyo yagona tarix, madaniyat va til asosida shakllangan sivilizatsion makondir” degan g‘oyasi O‘zbekiston tashqi siyosatining konseptual yo‘nalishini – mintaqaviy integratsiyani milliy taraqqiyotning tarkibiy qismi sifatida ko‘rish yondashuvini ifodalaydi.

 

Gabala sammiti, avvalo, TDTning siyosiy konsolidatsiya jarayonida yangi bosqichni boshlab berdi. O‘zbekiston bu platformada kuchlar muvozanatini saqlagan holda, o‘zini mintaqaviy barqarorlik va pragmatik hamkorlik markazi sifatida namoyon etmoqda. O‘zbekiston tashabbuslari, xususan “Turkiy investitsiya fondi” va “Transport-logistika yo‘laklarini integratsiyalash” borasidagi takliflari, tashkilot ichida amaliy natijalarga yo‘naltirilgan siyosat yuritayotganini ko‘rsatadi.

 

TDT doirasida O‘zbekiston va Turkiya o‘rtasidagi strategik sheriklik alohida o‘rin tutadi. 2025-yil yanvar oyida Anqarada bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston–Turkiya–Ozarbayjon uch tomonlama uchrashuvi bu yo‘nalishda muhim burilish bo‘ldi. Uchrashuvda imzolangan Anqara deklaratsiyasi savdo, investitsiya, transport va energetika sohalarida chuqur integratsiyani nazarda tutdi. Ayniqsa, Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagi va Zangazur koridori loyihalarini tezlashtirish borasidagi kelishuvlar TDT mamlakatlarining Yevropa va Osiyo o‘rtasidagi strategik transport bog‘lanmasini yaratish yo‘lidagi muhim qadam bo‘ldi.

 

Turkiya va O‘zbekiston o‘rtasidagi munosabatlar bugun “strategik sheriklikdan” “ittifoqchilik” bosqichiga o‘tmoqda. Bu, bir tomondan, ikki davlatning o‘zaro ishonch va yaqinlik darajasini oshirsa, ikkinchi tomondan, TDT doirasida koordinatsion liderlik modeli shakllanayotganini ko‘rsatadi. O‘zbekiston iqtisodiy salohiyatini, inson kapitali va Markaziy Osiyodagi geoiqtisodiy joylashuvini inobatga olgan holda, Turkiya bilan o‘zaro to‘ldiruvchi strategik sinergiyani shakllantirmoqda.

 

TDTning hozirgi rivojlanish bosqichi uni nafaqat madaniy-sivilizatsion, balki geoekonomik blok sifatida ham namoyon etmoqda. A’zo davlatlar o‘rtasida o‘zaro savdo hajmi 2024-yilda 42 milliard dollardan oshdi, bu esa tashkilot ichidagi iqtisodiy integratsiyaning amaliy samarasidir. O‘zbekiston bu jarayonda muhim tranzit markazga aylanib, Kaspiy dengizi orqali Turkiya va Yevropaga chiqish imkoniyatlarini kengaytirish ustuvor yo‘nalish sifatida ilgari surmoqda.

 

Shuningdek, O‘zbekiston raqamli diplomatiya, yoshlar aloqalari va ilmiy-ta’lim hamkorligi sohalarida yangi tashabbuslarni ilgari surmoqda. Toshkentda tashkil etilgan Turkiy davlatlar diplomatik akademiyasi loyihasi TDT doirasidagi kadrlar tayyorlash, tashqi siyosatni uyg‘unlashtirish va diplomatik muloqotni mustahkamlashga xizmat qiladi.

 

Gabala sammiti yakunida qabul qilingan hujjatlar orasida “Turkiy dunyo transport strategiyasi”, “Energetika bo‘yicha hamkorlik konsepsiyasi” hamda “Yoshlar integratsiyasi dasturi” O‘zbekiston ilgari surgan konseptual g‘oyalar bilan uyg‘unlikda bo‘ldi. Bu esa, TDTning so‘nggi yillardagi rivojlanishida O‘zbekistonning intellektual va tashabbuskor rolini yaqqol ko‘rsatadi.

 

O‘zbekistonning TDTdagi faoliyati pragmatik yondashuvga asoslangan: tashabbuslar amaliy natijalar bilan mustahkamlanmoqda. Masalan, Samarqand sammiti (2022) va Astana sammiti (2023)da ilgari surilgan “Transport diplomatiyasi” va “Yashil taraqqiyot” g‘oyalari bugun Gabala sammitida aniq loyihalarga aylanganini ko‘rish mumkin.

 

Xulosa qilib aytganda, TDT bugungi kunda turkiy davlatlar o‘rtasidagi ko‘p tomonlama hamkorlikning institutsional asosi bo‘lib, yangi mintaqaviy tartibotda barqaror va muvozanatli kuch markaziga aylanmoqda. O‘zbekiston esa bu jarayonlarda tashabbuskor, muvozanatli va amaliy yondashuvi bilan ajralib turibdi. Turkiya bilan strategik sheriklik, Ozarbayjon bilan transport-logistika loyihalari, Qozog‘iston va Qirg‘iziston bilan iqtisodiy integratsiya mexanizmlarining kuchayishi O‘zbekistonni TDT ichidagi “ko‘prik davlat” sifatida shakllantirmoqda.

 

Shu ma’noda, O‘zbekistonning TDTdagi faoliyati nafaqat mintaqaviy manfaatlarni, balki global geosiyosiy muvozanatda turkiy dunyo manfaatlarini ifodalovchi diplomatik kuch markazi sifatidagi rolini mustahkamlab bormoqda.

 

 

Zulxumor Maxmudova – Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universitetining, Xalqaro munosabatlar, jahon va mintaqa muammolarining siyosiy muammolari ixtisosligi 2-bosqich tayanch doktoranti. Ilmiy izlanishlari tashqi siyosat tahlili, turkiy dunyoda mintaqaviy integratsiya jarayonlari hamda Markaziy Osiyodagi geosiyosiy dinamikani o‘rganishga qaratilgan. Ayniqsa, u O‘zbekistonning Turkiy Davlatlar Tashkilotidagi (TDT) strategik roli va mamlakatning yangi transport-logistika hamda savdo aloqalari tizimidagi ishtirokiga alohida e’tibor qaratadi. Z. Maxmudova Markaziy Osiyo geosiyosiy transformatsiyasi, TDTning evolyutsiyasi va O‘zbekistonning ko‘pvektorli tashqi siyosatiga bag‘ishlangan bir qator ilmiy va tahliliy maqolalar muallifidir. Uning amaldagi ilmiy loyihasi “Turkiy Davlatlar Tashkiloti doirasida mintaqaviy hamkorlik va O‘zbekistonning strategik manfaatlar” mavzusida olib borilmoqda. Z. Maxmudova mintaqaviy xavfsizlik, xalqaro munosabatlar va diplomatiya masalalariga bag‘ishlangan ilmiy seminar va konferensiyalarda faol ishtirok etib kelmoqda. Uning ilmiy yondashuvi xalqaro munosabatlar nazariy-metodologik asoslarini amaliy tahlil bilan uyg‘unlashtirishga qaratilgan.

 

* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.