Yaponiya uchun tarixiy g‘alaba
2025-yil 4-oktyabrda Sanae Takaichi Liberal-demokratik partiya (LDP) rahbarligi uchun o‘tkazilgan saylovning ikkinchi bosqichida Shinjiro Koidzumini 185 ga 156 ovoz bilan yengdi. Bu g‘alaba bilan u Yaponiyaning birinchi ayol bosh vaziri bo‘lib, mamlakat siyosiy tarixida muhim burilish yasadi. Yetakchilik poygasi Shigeru Ishibaning iste’fosidan so‘ng, LDPga bo‘lgan jamoatchilik ishonchining pasayishi, iqtisodiy barqarorlikni tiklash va Yaponiyaning xalqaro mavqeini mustahkamlash uchun kuchayib borayotgan bosim sharoitida o‘tkazildi.
“Men LDPda tarix yaratdim”, - dedi Takaichi natijalar e’lon qilingach. “Bayram qilishdan ko‘ra, sizlar bilan birgalikda yengishimiz kerak bo‘lgan ko‘plab qiyinchiliklarning mas’uliyatini chuqur his qilyapman”.
Saylov va nomzodlar maydoni
LDP rahbarligi saylovi ikki bosqichli tizim asosida o‘tkazilib, unda parlament a’zolari va partiya oddiy a’zolarining ovozlari birlashtiriladi: birinchi bosqichda 590 ta, ikkinchi bosqichda esa 342 ta ovoz beriladi. Nomzodlar kamida 20 ta parlament a’zosining qo‘llab-quvvatlashiga ega bo‘lgan LDP deputatlari bo‘lishi shart. 2025-yilgi poygada Sanae Takaichi, Shinjiro Koidzumi, Yoshimasa Xayashi, Takayuki Kobayashi va Toshimitsu Motegi ishtirok etdi. Takaichining g‘alabasi konservativ fraksiyalarning birlashuvi, uning milliy xavfsizlik masalasidagi aniq pozitsiyasi va mintaqaviy partiya tashkilotlarining keng qo‘llab-quvvatlashi natijasida yuzaga keldi. Bu LDP ichida Shinzo Abe merosi bilan mafkuraviy vorislikni davom ettirish, shu bilan birga Takaichining iqtisodiy barqarorlik va texnologik suverenitetga urg‘u berishini aks ettiradi.
E’londan so‘ng Takaichi quvonch emas, balki oldinda turgan mas’uliyat yukini his qilayotganini aytib, partiyani jonlantirish va islohotlar orqali jamoatchilik xavotirini umidga aylantirish zarurligini ta’kidladi. 64 yoshida u uchinchi urinishida muvaffaqiyatga erishdi va partiyaning eng konservativ qanoti vakili sifatida tan olindi. Uning siyosiy kariyerasi 2006-yilda Bosh vazir Shinzo Abe davrida Okinava va Shimoliy hududlar ishlari bo‘yicha vazir lavozimida boshlangan, keyinchalik gender tengligi hamda ichki ishlar va kommunikatsiyalar vaziri lavozimlarida ishlagan.
Ko‘pincha Yaponiyaning intiluvchi “Temir xonim”i deb ataladigan Takaichi Margaret Tetcherning rahbarlik uslubiga havas qiladi va O‘zini o‘zi mudofaa qilish kuchlarini Yaponiyaning "qurolli kuchlari" sifatida aniq tan olish uchun konstitutsiyani qayta ko‘rib chiqishni yoqlaydi. Iqtisodiy jihatdan u inflyatsiyaga qarshi tezkor choralarni ilgari suradi, iste’mol solig‘ini darhol kamaytirish o‘rniga daromad solig‘i imtiyozlari va kompensatsiyalarni birlashtirgan moslashuvchan soliq siyosatini ma’qul ko‘radi.
Tashqi siyosatning ustuvor yo‘nalishlari: xavfsizlik va suverenitet
Takaichi hukumati mudofaa xarajatlarini yalpi ichki mahsulotning 2 foizidan oshirishni davom ettirishni rejalashtirmoqda. Bunda raketaga qarshi mudofaa, kiberxavfsizlik va kosmik salohiyatga katta mablag‘lar yo‘naltiriladi. Shuningdek, u Yaponiya Konstitutsiyasining 9-moddasini mamlakatning o‘zini o‘zi himoya qilish huquqini rasman tan olish uchun qayta ko‘rib chiqishni taklif qilmoqda. Bu uning "kuch orqali tinchlik"ka sodiqligini aks ettiruvchi dadil qadam hisoblanadi.
Takaichi Qo‘shma Shtatlar va ittifoqchi davlatlar bilan hamkorlikni mustahkamlagan holda Xitoyga nisbatan qat’iy tiyib turish siyosatini olib borishni va’da qiladi. Uning Tayvan bilan demokratiya va barqarorlikni qo‘llab-quvvatlash maqsadidagi ochiq muloqoti allaqachon Pekinning Tokioni “ehtiyotkorlik bilan harakat qilishga” undovchi ehtiyotkor bayonotlariga sabab bo‘ldi.
AQSH-Yaponiya ittifoqi uning strategiyasining asosiy elementi bo‘lib qolmoqda. U mudofaa texnologiyalari, iste’dodlarni rivojlantirish va ta’minot zanjiri xavfsizligi bo‘yicha hamkorlikni kengaytirishni, shuningdek, tarixiy sezgirliklar saqlanib qolayotgan bo‘lsa-da, Janubiy Koreya va Avstraliya bilan uch tomonlama hamkorlikni chuqurlashtirishni rejalashtirmoqda.
Takaichi ASEAN, QUAD va G7 tuzilmalari orqali Yaponiyaning Hind-Tinch okeani mintaqasidagi yetakchilik rolini oshirishni maqsad qilgan. Uning ma’muriyati Janubi-Sharqiy Osiyo va Tinch okeanida gumanitar va infratuzilmaviy hamkorlikni davom ettiradi, Yaqin Sharq bilan energetika xavfsizligi va navigatsiya erkinligi bo‘yicha muloqotni yangilaydi. Bundan tashqari, u “Erkin va ochiq Hind-Tinch okeani” konsepsiyasi doirasida Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan, xususan, energetika, raqamli infratuzilmani rivojlantirish va inson kapitali almashinuvi bo‘yicha mustahkam hamkorlik o‘rnatishga intilmoqda. Bu orqali mintaqaviy barqarorlikni qo‘llab-quvvatlash va Yevroosiyoda tashqi ta’sirni muvozanatlashtirishni ko‘zlaydi.
Rahbarlikning yangi davri
Takaichining saylanishi ham davomiylik, ham o‘zgarish ramzidir: Shinzo Abe davrida shakllangan Yaponiyaning strategik yo‘nalishidagi davomiylik va Yaponiyaning birinchi ayol yetakchisi sifatidagi tarixiy roli orqali o‘zgarish. Uning mudofaa, texnologiya va barqarorlikka urg‘u berishi Yaponiyani tobora murakkablashib borayotgan global muhitda faol, xavfsiz va qadriyatlarga asoslangan demokratiya sifatida o‘zini namoyon qilishga bo‘lgan qat’iyatini ko‘rsatadi.
4-oktyabr kuni sobiq bosh vazir va Liberal-demokratik partiyaning (LDP) nufuzli arbobi Taro Aso muhim siyosiy qadam tashladi. U o‘z fraksiyasi Shikokaydagi 43 ga yaqin a’zosini partiya rahbarligiga saylovlarning ikkinchi bosqichida Sanae Takaichini qo‘llab-quvvatlashga chaqirdi. Bu harakat Takaichining LDPdagi mavqeini sezilarli darajada mustahkamladi.
Shu bilan birga, Aso an’anaviy ravishda Markaziy Osiyoni o‘zining “Ipak yo‘li diplomatiyasi” konsepsiyasi doirasida Yaponiya tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishi sifatida ko‘rib kelgan. U “Markaziy Osiyo + Yaponiya” muloqotini izchil ravishda ilgari surmoqda. Bu muloqot ikki va ko‘p tomonlama hamkorlikni faollashtirish, mintaqaviy barqarorlikni ta’minlash, transport-logistika yo‘laklarini (jumladan, Afg‘oniston orqali janubiy yo‘nalishni) rivojlantirish, energetika, infratuzilma va xavfsizlik sohalaridagi hamkorlikni kengaytirishga qaratilgan.
Kelgusi oylar Takaichining qat’iy diplomatiya va iqtisodiy barqarorlikni muvozanatlash qobiliyatini sinovdan o‘tkazadi. Uning rahbarligi, ehtimol, Yaponiyaning mintaqaviy pozitsiyasini qayta belgilaydi. Bu jarayonda ittifoqlar mustahkamlanadi, innovatsiyalar ilgari suriladi va demokratik qadriyatlar himoya qilinadi. Shu bilan birga, Xitoy va qo‘shni davlatlar bilan murakkab munosabatlarni boshqarish ham zarur bo‘ladi. Dunyo Yaponiyaning birinchi ayol bosh vazirining global maydonga chiqishini kuzatar ekan, uning boshqaruvi qat’iyat, mas’uliyat va yangilanishning yangi davrini va’da qilmoqda.
Sanae Takaichi davrida Yaponiyaning immigratsiya siyosati va siyosiy dinamikasi
Iyul oyida bo‘lib o‘tgan Maslahatchilar palatasiga saylovlar paytida markaziy masalaga aylangan chet ellik rezidentlarni tartibga solish, zamonaviy Yaponiya siyosatining eng muhim mavzularidan biri bo‘lib qolmoqda. Liberal-demokratik partiya (LDP) prezidenti etib saylangan Sanae Takaichi qat’iy immigratsiya siyosatiga ustuvorlik berdi. U noqonuniy yashashga qarshi choralar va chet el fuqarolari tomonidan yer sotib olishni tartibga solish masalasiga alohida e’tibor qaratdi. Uning pozitsiyasi Yaponiya innovatsiya partiyasi (Ishin) va Xalq demokratik partiyasi (XDP) pozitsiyasiga yaqin. Bu esa mazkur tashabbuslarni ilgari surishda partiyalararo hamkorlik uchun imkoniyatlar yaratadi.
Shu bilan birga, LDPning koalitsion sherigi bo‘lgan Komeyto partiyasining pozitsiyasi hukmron ittifoqda kelishmovchilik manbayiga aylanishi mumkin. Komeyto cheklovlarni kuchaytirishdan ko‘ra, xorijiy rezidentlar bilan hamjihatlikka ko‘proq urg‘u beradi. Komeyto rahbari Tetsuo Sayto allaqachon xavotir bildirib, koalitsiya barqarorligini saqlab qolish uchun chet el rezidentlariga nisbatan siyosatning asosiy tamoyillari bo‘yicha kelishuvga erishish zarurligini ta’kidlagan.
Takaichi chet el fuqarolari bilan hamjihatlikni rag‘batlantirish bo‘yicha byuroni kuchaytirish va immigratsiya xizmatlari agentligi xodimlar sonini ko‘paytirish niyatida ekanligini ma’lum qildi. Prezident saylovi e’lon qilingan kuni so‘zlagan nutqida Sanae Takaichi o‘z ona shahrining Nara bog‘ida chet el fuqarosi go‘yoki kiyikni tepgan voqeaga ishora qildi. Bu bilan u Yaponiyaning immigratsiya siyosatini qat’iylashtirish niyatini ramziy tarzda namoyish etdi.
Muxolifat partiyalari ham qat’iy nazorat choralari va josuslikka qarshi qonunni joriy etishni qo‘llab-quvvatlamoqda. Bu esa migratsiya va milliy xavfsizlik masalalarini Yaponiyaning kelajakdagi siyosiy munozaralarining diqqat markaziga qo‘yishi mumkin.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
