Global iqtisodiyotning istiqbollari 2025 yilgi oldingi prognozlarga nisbatan sezilarli darajada yomonlashdi. Tariflarning oshishi va savdo siyosatidagi noaniqlik ta’minot zanjirlarining keskinlashishiga, ishlab chiqarish xarajatlarining oshishiga olib kelishi va korxonalarni investitsiyalarni kechiktirish yoki kamaytirishga undashi kutilmoqda. Bu 2025-yil iyun oyi boshida BMTning iqtisodiy va ijtimoiy masalalar departamenti (DESA-UN) tomonidan e’lon qilingan global iqtisodiy vaziyat va istiqbollar haqidagi ma’lumotlarda tasdiqlangan. Global iqtisodiy o‘sish 2025 yilda 2,4 foizga, 2024 yildagi 2,9 foizga pasayishi kutilmoqda. Shu bilan birga, 2025 yilda rivojlangan iqtisodiyotlarning o‘sish sur’ati 2024 yildagi 1,8 foizdan 1,3 foizni tashkil etadi, bu xususiy investitsiyalarning zaiflashishi, savdo keskinligi va davom etayotgan siyosiy noaniqlikni aks ettiradi.
DESA-UN Shimoliy Amerika mintaqasida iqtisodiy pasayishni bashorat qilmoqda. 2025 yilda AQShda o‘sish atigi 1,6 foizni tashkil etadi, bu 2024 yildagi 2,8 foizdan ancha past. Kanada, shuningdek, iqtisodiy o‘sishning 1,6% gacha pasayishini bashorat qilmoqda, bu yanvar oyidagi prognozga nisbatan 1,8% pasayish. Ushbu pasayish ichki talabning zaiflashishi bilan bog‘liq, chunki ko‘tarilgan tariflar uzoq muddatli iste’mol tovarlari narxini oshirib, iste’molni cheklaydi. AQSh, Meksika va Kanada o‘rtasidagi kelishuvga binoan tariflarni rag‘batlantirish ba’zi salbiy ta’sirlarni yumshatishi kutilmoqda.
Evropa Ittifoqining tashvishli iqtisodiyoti, DESA-UN ma’lumotlariga ko‘ra, 2025 yilda atigi 1,0 foizga o‘sadi. Asosiy muammolarga savdo to‘siqlarining kuchayishi, siyosiy noaniqlikning kuchayishi va AQSh va Xitoyda o‘sishning sekinlashishi kiradi. Eng muhimi, ishlab chiqarishga bog‘liq bo‘lgan va Germaniya kabi AQSh bilan kuchli savdo aloqalariga ega bo‘lgan mamlakatlarning istiqbollari yomonlashdi. Xorvatiya, Gretsiya, Portugaliya va Ispaniya kabi xizmat ko‘rsatish sohalariga yo‘naltirilgan mamlakatlar yuqori iste’mol xarajatlari va turizm va mehmonxona biznesining barqaror tiklanishi tufayli katta barqarorlikni bashorat qilmoqda.
DESA-UNning MDHdagi iqtisodiy o‘sish bo‘yicha prognozlari ayniqsa xavotirli, bu erda keskin sekinlashishi kutilmoqda - 4,5 yilda 2024% dan 2,5 yilda 2025% gacha. Rossiya iqtisodiyoti ishchi kuchi etishmasligi va qattiq pul-kredit siyosati tufayli atigi 1,5 foizga o‘sadi. Neft va gaz narxlarining pasayishi mintaqadagi energiya eksport qiluvchi mamlakatlarning moliyaviy istiqbollarini yanada yomonlashtiradi. Rossiya bilan vositachilik savdosiga juda bog‘liq bo‘lgan ba’zi MDH mamlakatlari ham o‘sish istiqbollarining pasayishiga duch kelmoqdalar.
Osiyo-tinch okeani mintaqasining rivojlangan mamlakatlarida jahon savdosidagi keskinlik va tashqi talabning sekinlashishi 2025 yil uchun iqtisodiy o‘sish istiqbollarini yomonlashtirmoqda. Yaponiya iqtisodiyoti, DESA-UNning prognozlariga ko‘ra, 0,7 foizga o‘sadi, chunki iste’molning pasayishi iqtisodiyotga bosim o‘tkazishda davom etmoqda. Koreya Respublikasida pul-kredit siyosatini yumshatish bo‘yicha davom etayotgan sa’y-harakatlarga qaramay, ichki talabning sekin tiklanishi kuzatilmoqda.
DESA-UNning prognozlariga ko‘ra, jahon savdosidagi vaziyat keskin sekinlashadi: savdo hajmining o‘sishi 2025 yilda 1,6 foizga, 2024 yildagi 3,3 foizga tushadi. Neft, sanoat metallari va minerallarni o‘z ichiga olgan asosiy tovarlar narxlarining pasayishi global talabning pasayishini aks ettiradi, bu esa resurslarga bog‘liq iqtisodiyot uchun qo‘shimcha muammolarni keltirib chiqaradi. Xizmatlar savdosi barqaror bo‘lib qolmoqda, bu raqamli xizmatlarning tez tarqalishiga yordam beradi, bu esa hozirgi kunda jahon eksportining 14 foizini tashkil etadi. Ta’lim, moliya va sog‘liqni saqlash kabi sohalar sun’iy intellektning keng qo‘llanilishidan foyda ko‘rdi.
2025-yil boshida Markaziy banklar foiz stavkalarini uch baravar pasaytirgani ham tashvish uyg‘otmoqda. DESA-UN ta’kidlaganidek, Evropa Markaziy banki inflyatsiyaning pasayishi va iqtisodiy o‘sishning turg‘unligi sharoitida foiz stavkalarini pasaytirdi. Rivojlanayotgan mamlakatlarning ko‘plab Markaziy banklari inflyatsiya pasayishi bilan pul-kredit siyosatini asta-sekin yumshatmoqda. Biroq, Braziliya barqaror inflyatsiyaga qarshi kurashish uchun foiz stavkalarini oshirdi.
Ko‘pgina mamlakatlarning soliq-byudjet siyosati, DESA-UNning prognozlariga ko‘ra, tobora cheklangan bo‘lib bormoqda, garchi uni qo‘llash ko‘lami juda farq qilsa ham. AQShda 2025 yilda YaIMning 6 foizidan oshishi kutilayotgan katta byudjet taqchilligi mavjud. Evropa Ittifoqining bir nechta a’zo davlatlari mudofaaning yuqori xarajatlarini qoplash uchun yumshatilgan byudjet qoidalaridan foydalanadilar, Xitoy esa iqtisodiy o‘sishni qo‘llab - quvvatlash uchun byudjet imtiyozlarini kengaytirmoqda. Aksincha, rivojlanayotgan mamlakatlarning aksariyati yuqori darajadagi qarzdorlik va cheklangan byudjet imkoniyatlariga duch kelishmoqda. Ko‘pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda davlat foiz to‘lovlari sezilarli darajada oshdi. Davom etayotgan savdo mojarosi, ortib borayotgan noaniqlik va global iqtisodiy sharoitlarning yomonlashishi rivojlanayotgan mamlakatlarning qarz muammolarini yanada kuchaytirishi va ularning iqtisodiy o‘sishni kuchaytirish qobiliyatini yanada cheklashi mumkin.
Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, global iqtisodiyotning zaiflashishi taraqqiyotni xavf ostiga qo‘yadi va savollar tug‘diradi. Global iqtisodiyotdagi bu jarayonlar nimaga olib keladi: retsessiyaga yoki bu iqtisodiy inqiroz arafasida? Biz o‘sish sur’atlarining pasayishi va tovarlar savdosining pasayishi qashshoqlikning pasayishiga to‘sqinlik qilayotganini, tengsizlikni kuchaytirayotganini va barqaror rivojlanish tashabbuslari uchun resurslarni cheklayotganini ko‘rmoqdamiz.
* Istiqbolli xalqaro tadqiqotlar instituti (IXTI) hech qanday masalada muassasaviy nuqtai nazarni bildirmaydi; bu yerda keltirilgan fikrlar faqatgina muallif yoki mualliflarga tegishli bo‘lib, ular IXTIning qarashlarini aks ettirmaydi.
